Bilordios Filolóxicos, por Ramón d'Andrés
Equivalencies de preposición y alverbiu (11/03/02)
Pa espresar diverses circunstancies de llugar, disponemos d'una riestra de preposiciones y d'alverbios. Dacuando, una mesma circunstancia de llugar podemos espresala por aciu d'una preposición o por aciu d'un alverbiu, que vienen a equivalir, y entós la escoyeta d'ún y d'otru conviértese nun asuntu de llibertá d'estilu.
Convién aclarar la diferencia ente una preposición y un alverbiu. La preposición (por exemplu, cuando se diz Hai un lladrón baxo la cama) tien estes característiques: ye átona, o seya, nun tien acentu propiu y apóyase nel sustantivu o pronome siguiente; y nun pue funcionar ensin el sustantivu o pronome, de manera que ye imposible *Hai un lladrón baxo. L'alverbiu (por exemplu, si se diz Hai un lladrón debaxo de la cama) ye tónicu, pues tien acentu propiu; y pue apaecer ensin el sustantivu o pronome, de mou que pue dicise Hai un lladrón debaxo.
Asina entós, fixáivos nes siguientes equivalencies:
SITIU INFERIOR
Preposición BAXO. Ex.: La culiebra metióse baxo la peña
Preposición SO. Ex.: La culiebra metióse so la peña ?Alverbiu DEBAXO. Ex.: La culiebra metióse debaxo de la peña. Como equí la preposición de ye tala de suprimir, tamién tenemos La culiebra metióse debaxo la peña
Alverbiu EMBAXO. Ex.: La culiebra metióse embaxo de la peña. Y tamién, La culiebra metióse embaxo la peña.
SITIU SUPERIOR
Preposición SOBRE. Ex.: Púnxome'l platu sobre la mesa. Tien tamién la forma SOBRO: Púnxome'l platu sobro la mesa.
Alverbiu ENRIBA. Ex.: Púnxome'l platu enriba de la mesa. Con supresión de la preposición de dizse: Púnxome'l platu enriba la mesa.
Alverbiu ENCIMA. Ex.: Púnxome'l platu encima de la mesa. Desaniciando la preposición de resulta: Púnxome'l platu encima la mesa.
>SITIU DELANTERU
Ex.: Arrodiyáronse ante la imaxe de la Santina. Tien tamién la forma ÉNTE, que lleva acentu pa estremase de la preposición ente 'metanes, nel mediu de'. Ex.: Arrodiyáronse énte la imaxe de la Santina
Alverbiu DELANTRE. Ex.: Arrodiyáronse delantre de la imaxe de la Santina. La preposición de pue suprimise: Arrodiyáronse delantre la imaxe de la Santina
Alverbiu ALANTRE. Ex.: Entraron na sala y sentáronse alantre. Nun paez poder usase con complementu nominal: *Sentáronse alantre de la sala, nin *Sentáronse alantre la sala
SITIU TRASERU
Preposición TRES. Ex.: Voi escondeme tres la muria. Úsase davezu conxuntada cola preposición de: Voi escondema tres de la muria.
Alverbiu DETRÁS. Ex.: Voi escondeme detrás de la muria. Normativamente, nun pue suprimise de por dir precedida de consonante, de mou que nun ye posible *Voi escondeme detrás la muria.
Alverbiu ATRÁS. Ex.: Voi escondeme atrás de la muria
SITIU AXACENTE
Preposición CABO. Ex.: Axuntáivos cabo la foguera. Tien tamién la forma CO (nel asturianu occidental cou): Axuntáivos co la foguera.
Alverbiu XUNTO. Úsase casi esclusivamente conxuntada cola preposición a. Ex.: Axuntáivos xunto a la foguera. Tien tamién otres espresiones de significáu equivalente: Axuntáivos al llau de la foguera o al llau la foguera; Axuntáivos a la vera de la foguera o a la vera la foguera; Axuntáivos al pie de la foguera o al pie la foguera; Axuntáivos al par de la foguera.
