Bilordios Filolóxicos, por Ramón d'Andrés
>Énfasis y allugamientu de pronomes (25/05/02)
Como bien saben los estudiantes d'asturianu, un asuntu importante de la nuestra gramática ye'l del allugamientu de los pronomes átonos col verbu, qu'obedez a precises pautes pa l'anteposición (o proclisis) y pa la posposición (o enclisis). Nesti sen, l'asturiano-lleonés presenta un mecanismu d'allugamientu pronominal enforma paecíu al del gallego-portugués (con delles diferencies), y bien distintes a les que son cuasi comunes en castellanu, aragonés y catalán. Nun vamos detallar equí les lleis gramaticales que gobiernen la enclisis y proclisis del los pronomes átonos, que se puen consultar na Gramática y nes Normes de l'Academia, o nel mio llibrín Allugamientu de los pronomes átonos col verbu, de 1993. Lo que vamos ye ver un casu específicu: les consecuencies que tien na colocación de los pronomes átonos l'énfasis que-y damos a dalgún elementu del mensaxe enunciáu.
Pa destacar un elementu del mensaxe esisten una riestra de procedimientos. D'ellos, vamos citar la tematización y la focalización. Nun enunciáu, llámase tema a la parte qu'ofrez el so tresfondu informativu, esto ye, la información compartida que val de base pal focu, que ye la parte del enunciáu como novedá informativa. Nun enunciáu neutru arquetípicu, el tema ye'l suxetu, y el focu ye'l predicáu. Asina, en El rapaz traxo les maletes con abondu esfuerzu, el tema ye el rapaz y el focu traxo les maletes con abondu esfuerzu.
Tematización
La llingua ufierta procedimientos pa convertir en tema del enunciáu elementos que de mano nun lo son. Ún d'ellos consiste n'allugar l'elementu tematizáu al principiu del enunciáu, xebrándolu xeneralmente por una pausa (una coma). Si lo que tematizamos ye'l complementu directu, xunto al verbu surde'l correspondiente pronome átonu. Asina, l'enunciáu anterior queda tresformáu en Les maletes, el rapaz tráxoles con abondu esfuerzu. Si tematizamos el complementu indirectu, apaez tamién un pronome átonu pospuestu y redundante.
Asina, El rapaz traxo les maletes a les vecines - A les vecines, el rapaz tráxo-yos les maletes. Lo mesmo ocurre si tematizamos un atributu: Llucía paez bona moza - Bona moza, Llucía paezlo. Si l'enunciáu neutru yá tenía un pronome átonu, al tematizar el complementu directu o l'indirectu queda pospuestu xunto col redundante que surde de la tematización: El rapaz tráxovos les maletes - Les maletes, el rapaz tráxovosles; La señora quexóse a los vendedores - A los vendedores, la señora quexóse-yos; Llucía paeznos bona moza - Bona moza, Llucía paéznoslo.
Focalización
En visu a convertir en focu un elementu concretu del enunciáu, asitiamos al principiu del enunciáu l'elementu focalizáu, non xebráu por pausa (por coma), y marcámoslu con un característicu acentu enfáticu. (Nos exemplos que vienen, destacamos en versal l'elementu focalizáu y escribimos signos d'esclamación, anque nun son necesarios). A diferencia de la tematización, la focalización del complementu directu o indirectu nun provoca l'apaición de pronomes átonos.
Exemplu de complementu directu focalizáu: El rapaz traxo les maletes con abondu esfuerzu - ¡LES MALETES traxo'l rapaz con abondu esfuerzu! [y non les bolses].
Exemplu de complementu indirectu: El rapaz traxo maletes a mediu barriu - ¡A MEDIU BARRIU traxo maletes el rapaz! [y non a poca xente]. Exemplu d'atributu: Llucía paez bona moza - ¡BONA MOZA paez Llucía! [y non ruina].
Agora bien, si l'enunciáu neutru tien yá dalgún pronome átonu, la focalización de dalgún elementu provoca obligadamente l'anteposición o proclisis: El rapaz tráxo-yos les maletes con abondu esfuerzu - ¡EL RAPAZ-yos traxo les maletes con abondu esfuerzu! [foi'l rapaz y non l'emplegáu]; ¡LES MALETES-yos traxo'l rapaz con abondu esfuerzu! [foron les maletes y non les bolses]; ¡CON ABONDU ESFUERZU-yos traxo les maletes el rapaz! [foi asina y non d'otra manera]; El rapaz quexóse a los vixilantes - ¡A LOS VIXILANTES se quexó'l rapaz! [foi a los vixilantes y non al porteru]; Llucía paeznos bona moza - ¡BONA MOZA nos paez Llucía
