Bilordios Filolóxicos, por Ramón d'Andrés
Unes dudes relatives (08/01/03)
Un relativu ye una palabra que-y permite a un verbu y a la so oración convertise nun axetivu y acompañar a un sustantivu. Los relativos n'asturianu son: que, quien, onde, u o au, como, cuando y cuantu -a -o. Por exemplu, na oración El llibru ye caru, el sustantivu llibru pue acompañase de la oración merqué esti xueves convertida nun axetivu por aciu de QUE, d'au resulta El llibru que merqué esti xueves ye caru. Los relativos, frente a los interrogativos y esclamativos, nun lleven acentu.
El relativu QUE pue dir precedíu de preposición acordies cola función qu'exerza dientro la so oración: complementu directu, complementu indirectu, complementu circunstancial o suplementu. Darréu vamos ver d'iguar delles dudes relacionaes con esi fechu.
Usu d'artículu. Lo normal ye qu'ente la preposición y el relativu s'emplegue artículu en concordancia col antecedente. Exemplu: Esi ye'l xalé al que punxi teyes nueves (complementu indirectu), Nun quier garrar el martiellu col que se mancó (complementu circunstancial). La supresión del artículu (Esi ye'l xalé a que punxi teyes nueves, Nun quier garrar el martiellu con que se mancó) nun diz cola sintaxis del asturianu.
EL QUE meyor que QUIEN. Si QUE con artículu se refier a una persona, pue sustituyise por QUIEN, pero nun ye lo más corriente. Pue dicise L'amiga con quien tuvi falando ye andaluza, pero suena más normal L'amiga cola que tuvi falando ye andaluza. El relativu QUIEN encartia meyor sin antecedente, anque siempre se pue escoyer la otra posibilidá: Quien quiera, que lo faiga; El que quiera, que lo faiga. En plural la única opción ye Los que quieran, que lo faigan
ONDE meyor que NEL QUE. Si'l relativu QUE fai de complementu circunstancial de llugar precedíu de la preposición EN, paez más normal da-y pasu al relativu ONDE o los sos sinónimos U, AU. Asina, El pueblu onde viven ye mui guapu, El pueblu u viven ye mui guapu, El pueblu au viven ye mui guapu, anque tamién ye posible El pueblu nel que viven ye mui guapu.
NEL QUE y CUANDO. Si'l relativu QUE fai de complementu circunstancial de tiempu precedíu de la preposición EN, resulta tan normal esa construcción como sustituyila pol relativu CUANDO: L'añu cuando se casaron hebo una seca tremenda, L'añu nel que se casaron hebo una seca tremenda. De toes maneres, ye enforma común dexar solu'l relativu QUE ensin preposición nin artículu; trátase d'una construcción que nun habría que refugar nel asturianu normativu: L'añu que se casaron hebo una seca tremenda.
Complementu indirectu redundante. Hai una redundancia que consiste n'espresar el complementu indirectu dos vegaes: cola preposición A precediendo l'artículu + QUE, y al empar col pronome átonu -Y o -YOS dientro la oración de relativu: Les amigues a les que-yos regalé un llibru son de Bimenes. Quiciabes convenga refugar esta redundancia nel asturianu normativu, dexándo-y namái a la preposición la responsabilidá d'espresar el complementu indirectu: Les amigues a les que regalé un llibru son de Bimenes. La operación inversa, ye dicir, suprimir la preposición dexando únicamente'l pronome, ye corriente por demás na fala popular, anque nun paez recomendable nel asturianu escritu: Les amigues que-yos regalé un llibru son de Bimenes.
Sintagma preposicional na oración de relativu. Nel casu d'otres funciones que precisen de preposición (suplementu, complementu circunstancial), lo más correcto ye emplegar preposición precediento al artículu y al relativu QUE: L'amiga cola que tuvi falando ye andaluza. De toes maneres, na fala ye mui corriente dexar solu'l relativu QUE, sin preposición y artículu, y espresar el suplemento o'l complementu circunstancial con un sintagma formáu por una preposición y un referente (un pronome tónicu): L'amiga que tuvi falando con ella ye andaluza. Esta construcción nun paez que mereza consagrase nel asturianu normativu.
