Bilordios Filolóxicos, por Ramón d'Andrés
Fuelga (01/07/02)
La 'reivindicación de los trabayadores que se fai presionando a la empresa nun diendo al trabayu' llámase n'asturianu güelga o fuelga, palabres inducíes pol castellanu "huelga", toes trés procedentes del llatín "follicáre" y "fóllica". Güelga ye'l castellanismu directu con una adaptación ortográfica; fuelga supón valise d'una palabra yá esistente nel nuestru idioma, a la que se-y amiesta un significáu específicu inducíu pol castellanu "huelga", fenómenu que recibe'l nome de calcu semánticu. Facer güelga o güelgues pue ser güelguiar o parar; d'ehí'l sinónimu paru, magar que paez referise a una fuelga parcial o de menor importancia. Plantase ye tamién parar de trabayar, pero a diferencia de la güelga, nel plante los obreros nun abandonen el tayu.
La forma mayoritaria (y cuasi qu'única) ente los falantes ye güelga, que ye la que xenera la familia de derivaos: güelguista, güelgona (asina se llamaron les históriques de 1906 y de 1962, ente otres), güelguiar 'facer güelga', y les espresiones facer güelga, tar de o en güelga, ponese de o en güelga, dir a la güelga, entamar güelga, etc. Desque son tan válides y correctes güelga como fuelga, tenemos tamién: fuelguista, fuelgona, facer fuelga, tar de o en fuelga, ponese de o en fuelga, dir a la fuelga, entamar fuelga, etc. Agora bien, ¿ye una más d'aconseyar qu'otra? Pensái nos titulares de LES NOTICIES, en carteles y pancartes sindicales, en llibros d'historia, en pintaes, etc. Fuelga encaxa meyor con un modelu autóctonu de llingua, a pesar de nun ser d'aniciu popular con esi significáu.
Nel principiu yera'l fuelle
L'asturianu fuelga y el castellanu "huelga" tienen orixe caberu na palabra llatina "fóllem" de la que deriva la nuestra fuelle, col mesmu significáu que na Antigüedá. Dende equí, tou un filandráu d'asociaciones semántiques foi dando llugar a una bona riestra de palabres asturianes. Ello ye que'l conceptu de 'fuelle' foi suxiriendo delles nociones.
1) Noción 'pelleyu', pol material de que ta fechu'l fuelle: del llatín "exfolláre" vien esfollar 'espelleyar, quitar el pelleyu', y folleya ye 'corteya d'árbol'.
2) Noción 'bolsa', pola forma y función del fuelle: d'aende follecu o folleca 'bolsa de pelleyu', follica 'zurrón', refuelle 'apareyu de pesca formáu por una bolsa de rede'.
3) Noción 'plega, dobladura', como les que tien el fuelle: follicu 'cosa con plegues', afollicar 'abombar la ropa'.
4) Nociones de 'soplar', 'alendar', poles operaciones que se faen col fuelle y pola comparanza del fuelle colos pulmones: refuellu 'rabasera d'aire', refolgar 'camudar l'aire la dirección de daqué'; del llatín "fóllicum" vien fuelgu 'soplu', 'aliendu', ensin escaecer que fuelle úsase tamién con esi significáu.
5) Noción 'descansar', que surde de la idea d'alendar pa recobrar fuerces, y d'aende'l verbu llatín "follicáre", d'au folgar.
6) Noción 'nun trabayar, nun facer nada', que naz fácilmente de la idea de descansar, y que ta presente en folgar, folgazán o folganzán, folgán, folganza.
7) Noción 'pasalo bien, divertise', derivada de l'anterior: folgar, folgueta.
8) Noción 'amorecer', que remanez de l'anterior idea d'enredar, d'au folgar y quiciabes follar, anque tamién nesta noción puen tar involucraes otres de les yá mentaes. La protesta obrera ye un conceptu basáu nes nociones 5 y 6. La pronunciación andaluza del castellanu "huelga", col sentíu 7, foi "juerga", que llogró pasar al estándar y entró mesmamente nel asturianu, onde los falantes lu adoptaron como xuerga.
+1"
Fuelgues d'otros países
La fuelga en francés dizse "grève", palabra orixinada nel nome de la Place de la Grève 'plaza del sableru', llugar de París a la vera del Sena onde s'axuntaben los obreros sin trabayu. Esti sustantivu francés tomólu'l portugués y el vascu, onde 'fuelga' dizse, respectivamente, "greve" y "greba". En catalán llámenla "vaga", d'un verbu hermanu al nuestru vagar 'tener tiempu desocupáu'. En gallegu dizse "folga", que quiciabes seya un calcu castellanu como la nuestra fuelga. N'aragonés circulen cauma 'folganza', bada 'regalla, resquiebra' o salitón 'lo que fai'l neñu cuando monta la escuela'.
Una güelga que nun ye obrera
N'asturianu esiste otra güelga o buelga, procedente del célticu "ólca", que nada tien que ver col mundu del trabayu. Tien significaos como 'camín ente nieve o herba', 'rastru o seña en suelu', 'sitiu enllamargáu', 'sitiu malu de trabayar'. Apaez, según X. Ll. García Arias, en topónimos como La Güelga, Les Güelgues o La Bolgachina, y d'aende n'apellíos como "Huelga", "Buelga".
