Espaciu y Tiempu de la Llingua Asturiana

Bilordios Filolóxicos, por Ramón d'Andrés

Coxuntura, dixuntiva, axacente… (04/02/03)

N'asturianu normativu atópense escrites palabres como coxuntura, dixunción, axacente, que puen llamar l'atención si se comparen coles castellanes coyuntura, disyunción, adyacente, que lleven "Y". Vamos aclarar por qué ye asina.

La "I" consonántica qu'apaecía en palabres llatines como iúnctum, iéctum, maiestátem, o adiutáre, pronunciábase [y]: "yúnctum, yéctum, mayestátem, adyutáre". Por diverses razones, cuando eses palabres y los derivaos entren como cultismos nes llingües del nuestru entornu, adáptense de xeitu uniforme y coherente en cada llingua. En portugués, catalán o francés, adáptense cola lletra "J", pronunciada como palatal fricativa sonora; n'inglés entren cola lletra "J", pronunciada como palatal africada sonora; el gallegu adáptales con "X", pronunciada como n'asturianu, esto ye, palatal fricativa sorda. Pela so parte, el castellanu da-yos entrada o bien cola lletra "J" (pronunciada como velar), o bien como "Y", sin que seyamos quién a caletrar por qué unes vegaes apaez una o otra. Vamos velo con dellos exemplos.

-IÚNCTUM 'axuntáu, uníu' y familia.

Exemplos del portugués: adjunto, conjunção, conjuntivite, conjuntura, disjunção, subjuntivo. Catalán: adjunt, conjunt, conjunció, conjuntura, disjunt, disjuntiva, subjuntiu. Francés: adjonction, conjonction, conjoncture, disjonctif, disjonction, subjonctif. Inglés: juncture, adjoining, conjunction, conjuctivitis, disjunct, disjointed, subjunctive. Gallegu: adxunto, adxunción, conxuntivite, conxuntura, disxunción, subxuntivo. El castellanu tien una "J" en adjunto, adjuntar, subjuntivo, pero palabres del mesmu orixe pue acoyeles inesplicablemente con "J" o con "Y": conjunto, conjunción, conjuntivitis, pero coyuntura; disjunto, pero disyunción, disyuntiva.

-IÁCERE, IÉCTUM 'tirar, tiráu'

En portugués: adjectivo, adjacente, conjectura, ejecção, ejacular, interjeição, injecção, jaculatória, objecto, objectivo, objectar, objecção, objector, projecto, projecção, projéctil, sujeitar, subjacente, trajecto, trajectória. Catalán: adjectiu, adjacent, conjectura, ejecció, ejacular, interjecció, injectar, injecció, jaculatòria, objecte, objectiu, objectar, objecció, objector, projecte, projecció, projèctil, subjecte, subjecció, subjectiu, trajecte, trajectòria. Inglés: adjective, conjecture, eject, interjection, injection, object, objective, objection, objector, project, projectile, projection, projector, subject, subjective, trajectory. Gallegu: adxectivo, adxacente, conxectura, exección, exacular, interxección, inxección, xaculatoria, obxecto, obxectivo, obxectar, obxección, obxector, proxecto, proxectar, proxección, proxectil, suxeito, suxeitar, subxacente, traxecto, traxectoria. Otra vegada, el castellanu amuesa oscilaciones: conjetura, interjección, pero eyección, inyectar, inyección. Y d'aende surden incoherencies como: adjetivo, pero adyacente; jaculatoria, pero eyacular; sujeto, subjetivo, pero subyacer, subyacente; objeto, objetivo, objetar, objeción, objetor, pero proyecto, proyectar, proyección, proyectil, trayecto, trayectoria.

-MAIESTÁTEM y derivaos

En portugués: majestade, majestoso, majestático. Catalán: majestat, majestuós, majestàtic. Francés: majesté, majestueux. Inglés: majesty, majestic, majestatic. Gallegu: maxestade, maxestoso, maxestático. Castellanu: per un llau, majestad, majestuoso; per otru llau, mayestático.

- ADIUVÁRE, ADIUTÓREM 'ayudar, ayudante'

En portugués: coadjuvar, coadjutor. Catalán: coadjuvar, coadjutor. Francés: coadjuteur. Gallegu: coadxuvar, coadxutor. Y otra vuelta'l castellanu: coadjutor, pero coadyuvar.

Teóricamente, l'asturianu podía escoyer en toos estos casos el camín de la "X" o'l de la "Y". Claramente, la nuestra llingua acota la "X": axuntu, axunción, conxuntu, conxunción, conxuntivitis, suxuntivu; conxetura, interxección o interxeición, axetivu, suxetu, suxetivu, oxetu, oxetivu, oxeción, oxetor; coaxutor; maxestá, maxestosu. Nesti sen, el nuestru estándar ye a desaverase de delles incoherencies peculiares del castellanu, y por eso tamién "X" en coxuntura, dixunción, dixuntivu, axacente, xaculatoria, soxacente, maxestáticu.

[Pero, de toes maneres, la "Y" cólasenos n'otros casos que s'espliquen de xuru pola influencia, quiciabes (in)evitable, del castellanu: inyectar, inyección o inyeición, eyacular, eyaculación, proyectu o proyeutu, proyección o proyeición, proyector, trayectu o trayeutu, trayectoria

Cola ayuda de

Coneyería d'Educación y Cultura

Espaciu y Tiempu de la Llingua Asturiana
--Araz.net, © 2010. Tolos derechos reservaos.
Contador Estadistiques