Bilordios Filolóxicos, por Ramón d'Andrés

Castellanismos na lliteratura (I) (24/02/03)

El llinguaxe usáu polos nuestros escritores actuales va, en xeneral, dende lo aceptable hasta lo bramente calidable. Pero delles zunes invaden los testos lliterarios d'anguaño, sobre manera ente los escritores per debaxo de delles edaes. Consisten en desaprovechar espresiones asturianes xenuines, bien vives na fala popular más idiomática, pa valise d'espresiones castellanes más o menos acuriosaes como si fueren asturianu. Darréu ofrecemos una llista d'eses espresiones evitables, atopaes en testos lliterarios de güei, colos exemplos concretos onde tán usaes. Pal efectu constructivu qu'esperamos d'esti "bilordiu", nun nos paez nin necesario nin prudente conseñar obres y autores, nin otros datos reconocibles.

"A lo lloñe".- Exemplu: "A lo lloñe, nun puntu imprecisu del horizonte…". Paez imitar el cast. "a lo lejos". N'ast.: allá lloñe, allalantre, allalantrón, allá acullá, y otres.

"Al baleru".- Exemplu: "Tán agora xunto a una ventana pensando en tirase al valero". Igual ye calcu del cast. "al vacío". N'ast. al vacíu, al vaciu.

"Ataúde".- Exemplu: "L'orpín esfronábase contra les piedres de l'antoxana, contra los rosales, sobre l'ataúde". Paez el castellanu "ataúd" asturianizáu bonamente, en cuentes del ast. caxa, caxa'l muertu.

"Ayuntamientu".- Exemplu: "Del bruscu ayuntamientu d'un delfín y una dama…". El castellanismu ayuntamientu vien en Diccionariu únicamente col significáu de 'conceyu' o 'casa conceyu'. Con esi otru significáu, n'ast. pue usase axuntamientu, xuntanza, rebodiegu.

"Bolsiellu".- Exemplu: "Al bolsiellu de la camisa". Evidente castellanismu en cuentes de bolsu.

"Cola".- Exemplos: "L'otru día nuna cola del bancu"; "La prósima vez que tea na cola del supermercáu voi facelo bien". Lo xenuino nel asturianu popular ye fila, filera.

"Cubín".- Exemplos: "Ron con coca-cola colos sos cubinos de xelu". Paez calcu del cast. "cubito". N'ast. popular suel emplegase piedres (de xelu). Tamién se podría emplegar simplemente xelos.

"Cuyu, cuya".- Exemplos: "Manifiesten que X necesita, delles veces, collaboraciones al rodiu temes concretos, cuya autoría correspuenda a persones que de mou autónomu, y ensin integración dafechu nel ámbetu organizativu de la xera empresarial…": "Con falsa indiferencia pasaron per delantre de les superpoblaes terraces de dos chigres cuya clientela se rindía, a esa hora festiva, al vermú y a los aperitivos". Va poques selmanes recordábemos que n'asturianu nun esiste esi relativu, y qu'hai delles maneres d'evitalu al redactar na nuestra llingua.

"Delfín".- Exemplu: "De la curuxa, del delfín, del gorrión". N'ast. ye, con toa seguranza, toliña o tolina.

"Derrochar".- Exemplu: "Porque cuando ún ye nuevu puede derrochar inxenuidá y entusiasmu". Nun paez ast. nin vien nel Diccionariu. Hai espresiones bien populares, como esbardiar, marafundiar, fundir.

"Enroxecer".- Exemplu: "El fríu d'un inviernu madrugador enfrescó-y les oreyes enroxecíes pol calor de la calefaición…". Paez que tamos ante una asturianización del castellanu "enrojecer", en cuentes de arroxar. Nel contestu del exemplu, encartiaría tamién enceses, encendíes, coloraes, encarnaes.

"Escaramuza".- Exemplu: "Entama batayes y escaramuces ente toles coses y seres". Paez castellanismu; el Diccionariu recueye escaramuza namái col significáu de 'frutu del rosal montés'. N'ast. esiste engarradiella, engarrada, agarradiella, agarrada, agarrapela, amarradiella, amarrada, amarraza, y otres.

"Estenuante".- Exemplu: "La obligación de convivir con una compañera que vos contradiz siempre ye estenuante". En cast. rexístrase como verbu cultu "extenuar", pero n'ast. nun tien tradución nenguna. Pal mesmu conceptu hai n'ast. estallazar, galdir, frayar y otros.

"Fueyalata".- Exemplu: "Xuguetes antigüos de cartón y fueyalata". Imitación del cast. "hojalata" o "hoja de lata". N'ast. dizse simplemente lata.

"Limo".- Exemplu: "Enfolleraes nates de limo negro". Percastellanu sustantivu que deslluz nun testu asturianu. Meyor emplegar basa, y mesmamente llamaza, llamizu y otros.

"Llatinaxu".- Exemplu: "Una riestra d'apotegmes y llatinaxos". Paez adaptación del cast. "latinajo", escaeciendo espresiones como llatinada, llatinazu.

"Llisiáu".- Exemplu: "Muyeres, llisiaos, folgazanes, méndigos". Ye'l cast. "lisiado" con apariencia asturiana. Na nuestra llingua, toyíu, baldáu, talláu, toriáu, torgáu, mancáu.

"Manillar".- Exemplu: "Torciendo pa siempre'l manillar de la bicicleta". Castellanismu claru en cuentes del ast. el guía.