Los Aguilanderos

El ciclu de fiestes de la Navidá entemécese col aniciu de les del ciclu d'Antroxu, esto vese bien a les clares na tradición del Aguilandu, cuando mozos y moces salíen per pueblos, barrios y llugares a pidir l'aguilandu de Navidá en toles cases, munches veces vestíos pa la ocasión y mazcaráos, armando xaréu con instrumentos musicales al estilu de zamploñes, panderos, rabeles y de xemes en cuando, sobremanera en villes urbanes, tamién gaites, guitarres, y bandurries.

Cantaben villaucicos y tocaben, dicíen coples, parábense en cada caseriu, y nes ciudaes andaben toles cais y subiense a los pisos. La xente dába-yos dalguna perruca (los célebres riales), o tamién coses de comer, pa n'acabando entamar los aguilanderos una gran llacuada...

"Nun somos d'aborrecer
que cualquier cosa valnos
tocinucu, rabalucos
y riales de a ochu y de a cuartu"

"Denos l´aguilandu
señora por Dios
qu´equí tamos cuatru
y bailaremos dos"

Dellos investigadores afirmen que nel orixen lo de dir a Andar l'Aguilandu faciase namás que'l día San Silvestre (31 d'Avientu) y la segunda el día Reis, pero col tiempu xeneralizose a tolos dies de la Navidá. Los mazcaritos teníen dellos nomes...Sidros en Nava, Bardancos en Casu, en Llena Guirrios y Zamarrones, Zancudos en Quirós, y Zaparrastros n'Aller. Nel apartáu que dedicamos a les fiestes del Antroxu esplicamos les caracteríestiques d'estos personaxes y el porqué de les fiestes de mazcaritos que se faen nesti tiempu.

Estes alegres recielles de rapacinos podíen dixebrase en grupos, en munches zones había unos que yeren los "cantores" y otros los "rabicos". Sábese que en Candás los aguilanderos separtábense en tres grupos: los mayorales, 1os medianos, y los pequeños, toos ellos con una función concreta. La manera actuar de los aguilanderos ye mui asemeyada en tol Noroeste Penínsular.. Galicia, Asturies, y bon cachu de Lleón, quedando ñicios d'estos vezos en llugares de la Estremadura... en Cantabria esistien "las Marzas" nes que s'escoyía un "mozu mayor" pa xefe del grupu, encargáu de llevar les cuentes de los regalos y facese cargu tamién de la bolsa'l dineru.

Munches veces la contabilidá del aguilando facíase con unes marques a cuchiellu nun de los palos de los rapazos. L'aguilandu tenía de ganase con canciones y bailes, al son de la música y de los palos, y tamién bailando y pegando pilos col palu o la piértiga que llevaben. Andar l'Aguilando llamábase tamien Andar a la Pica, y cuando sabíen que los amos d'una casa yeren relixosos o mui devotos, o tamién anadaben de lutu, cambiaben los bailes y rises polos rexos, inclusu llevaben "un rezador", orando dos pánuestros, ún pol descansu de les ánimes y otru polos difuntos de la casa.

"Que baixen los chorizos
e las llunganizas
que baixen con priesa.

Nun nus dean castañas
nueces nin avellanas
qu´ente caballeiros
é cousa ordinaria

"Deanos l´aguilandu
señora casada
güvos y tocín,
llonganiza asada"

Allá arriba n´aquel monte
hai una perra cagando
pa los amos d´esta casa
que nun nos dan l´aguilandu.

En dellos llugares, comu La Foz de Morcín yera de costume repartise l'aguilandu na Casa Retoral, baxo la vixilancia del cura párrocu, que tamién podía ser él mesmu'l que daba a caún la so parte . Esta intervención "eclesial" pudiere debese a dexar 1 enguedeyosu asuntu del repartu les dádives nes manes d'un "neutral respetáu" o tamién de que la presencia d'un cura valiere pa bendecir una actividá que pudiere dar llugar a munches desconfiances. Seya comu foire lo cierto ye que la casa'l cura tornábase tamién nuna fiesta alredor l'arroxada del forno na que se magostaben les castañes que-yos regalaba'l párrocu mientres se facía la operación del repartu.