Nel homenaxe a Álvaro Ruiz de la Peña

Palabres pronunciaes por Ramón d'Andrés nel homenaxe a Álvaro Ruiz de la Peña Solar el ventiséis de mayu del 2017 nel Paraninfu de la Universidá d'Uviéu:

Estimaes autoridaes universitaries, estimáu públicu, estimáu Álvaro:

"Es asturianista quien conoce Asturias, la ama, la estudia, en cualquiera de las manifestaciones de su identidad y transmite el fruto de ese estudio"; "Es asturianista quien se siente partícipe de una tradición de estudiosos que han venido roturando desde hace tiempo la misma senda por la que hoy él transita".

Estes palabres escribióles Juan Ignacio Ruiz de la Peña, el gran historiador medievalista, el queríu hermanu d’Álvaro que nos dexó agora va un añu. Eses palabres, dannos una definición mui apotada de lo que ye un asturianista. Y esa definición tan noble aplíco-yla al compañeru, colega y amigu al que güei-y dedicamos esti homenaxe, Álvaro Ruiz de la Peña Solar.

Toos lo que conocemos a Álvaro Ruiz de la Peña sabemos qu’una de les sos mayores esmoliciones intelectuales ye Asturies, como oxetu d’estudiu, como sociedá d’homes y muyeres, como fechu históricu, como fechu lliterariu… Non Asturies sola, sinón dientro l’ámbitu de la cultura hispánica. Álvaro ye un asturianista nel sentíu clásicu, una d’eses persones de referencia a les qu’un estudiosu de fuera entruga pa enterase de qué ye Asturies y les sos circunstancies. Nesti llabor asturianista d’Álvaro hailo escrito en castellano y n’asturianu, porque, acullá de la llingua emplegada, too ello obedez a un mesmu rixu, que ye afondar na conocencia de la cultura asturiana en toles sos facetes. Claro ye que con ello nun quiero quita-y importancia al fechu de qu’Álvaro Ruiz de la Peña forma parte d’esi ampliu sector d’intelectuales asturianos que tienen emplegao la llingua asturiana nel ámbitu científicu y académicu. Nuna tierra onde tien tantu ésitu esi provincianu torcer el focicu ante l’idioma popular, esa actitú d’Álvaro tien muncha importancia, y sabemos aprecialo.

Ente les munches xeres intelectuales qu’Álvaro Ruiz de la Peña llaborió na so vida investigadora, tán los estudios relativos a la llingua asturiana y la so lliteratura. De la que nacía’l movimientu lliterariu y llingüísticu que güei llamamos Surdimientu, Álvaro sintióse enforma interesáu por esi novedosu fenómenu, y bien aína sintíose seducíu pola seriedá d’aquella reivindicación cultural. Bien ye verdá que, daquella, la reivindicación del asturianu arrodiábase bien a menudo de pasión a esgaya y de controversies mui enceses, que chiscaben de lleno’l propiu entornu universitariu. Pero Álvaro adhirióse a esi movimientu cultural dende la reflexón aposentada y dende la independencia intelectual, y púnxose dende’l primer momentu a la cabeza d’una xeneración d’intelectuales asturianistes que contribuyeron a mirar con otros güeyos la lliteratura asturiana que, nos sos distintos xéneros y rexistros, entamaba a surdir nos años setenta y a consolidase en décades sucesives.

Acuérdome de que, allá a finales de los 70, siendo yo un estudiante de filoloxía d’aquellos que trastiaben pel Conceyu Bable, el xuiciu lliterariu d’Álvaro Ruiz de la Peña yera respetuosamente esperáu nos medios asturianistes onde yo me movía. La reivindicación del asturianu necesitaba de la simpatía de xente del mundu intelectual. Álvaro yera un conocedor de la lliteratura histórica asturiana que s’averaba a la lliteratura del Surdimientu. Al principiu, quiciabes con della cautela, pero pasu ente pasu foi conociendo fonderamente’l pesu de lo que taba faciendo y acabó emponderando la calidá de lo que yera calidable. Yo acuérdome del valor que teníen ente nós aquellos xuicios d’espertu.

Les sos primeres aportaciones nesti campu d’estudiu proceden yá de fines de los setenta, nel Seminariu de Llingua Asturiana celebráu nesta Universidá. Yá daquella dexaba claro que la lliteratura n’asturianu foi históricamente un fenómenu que diba muncho más lloñe de lo testimonial o pintoresco, que trespasaba’l costumismu y l’humor popular. Álvaro descubría otres claves que yeren, nin más nin menos, les que gobiernen la investigación y l’análisis lliterariu en cualesquier llingua o entornu cultural.

Les aportaciones d’Álvaro Ruiz de la Peña al estudiu de la lliteratura asturiana cubren una serie d’aspectos d’imprescindible llectura pal estudiosu. Per un llau, restola’l nuestru autor pela historia de la nuestra lliteratura —sobre manera los sieglos XVIII y XIX—, allugándola na mentalidá cultura d’eses dómines, conectando colos paradigmes ideolóxicos (la ilustración, singularmente) y la so influencia n’Asturies. D’otru llau, atopa les claves tamién de lo qu’él llama finsos d’una frustración, que son los cortocircuitos mentales que fixeron a los escritores asturianos arrenunciar a escoyer les mesmes siendes de normalidá lliteraria qu’otres sociedaes billingües d’España. Y, per otru llau, Álvaro tien dedicáose tamién al llabor de críticu lliterariu d’obres y autores actuales.

Ente les sos obres asturianístiques quiciabes rescampla con lluz propia la so Introducción a la literatura asturiana (1981), una obra de referencia que tien tola vixencia a día de güei. Nella, Ruiz de la Peña mostraba’l papel de la llingua asturiana nes esmoliciones lliteraries de los asturianos de distintos momentos históricos, y tamién la so fonda imbricación na realidá social y cultural. Introducción a la literatura asturiana yera un trabayu esencialmente programáticu, más de propuestes que de respuestes (como nun podía ser d’otra manera naquel momentu). Un trabayu que marcó un puntu d’inflexón nel averamientu académicu a les nuestres lletres, un fitu na normalización intelectual del discursu cultural asturanista, qu’amás tuvo continuidá nes sos aportaciones posteriores hasta güei, tanto no que se refier a estudios de mena histórica como a la so notable actividá como críticu de los nuevos autores (narradores y poetes) del llamáu Surdimientu. Y, por supuesto, como profesor d’esta disciplina (Lliteratura Asturiana, yá con mayúscules) nes aules de la Universidá d’Uviéu.

Como coordinador del grupu d’investigación Seminariu de Filoloxía Asturiana, y como profesor de filoloxía asturiana, préstame pola vida participar nesti homenaxe non solo porque ye Álvaro un colega de sentíu agudu, de conocencies amplies, que punxo importantes lladriyos nel edificiu del saber asturianu, sinón tamién porque ye un collaciu falante, nel sentíu tradicional que tien esta palabra, que ye la d’un ciudadanu comunicativu y simpáticu, un compañeru de tratu prestosu y de comportamientu siempre noble.

Munches gracies por too, Álvaro, y que la vida te premie con llargos y granibles años.

Ramón d'Andrés ye coordinador del grupu d’investigación Seminariu de Filoloxía Asturiana, y profesor titular na Universidá d'Uviéu.