Tema XII: Apostrofación y contraiciones

L'Apostrofación

N'asturianu apostrófense les pallabres:

Los artículos el, la

Los pronomes me, te, se

La conxunción o relativu que

L'artículu el

1- Apostrófase l' cuando va siguíu de pallabra qu'entama per vocal o h muda:

l'home, l'árbol, l'espaciu, l'horru (el hombre, el árbol, el espacio, el hórreo)

2- Apostrófase 'l cuando va precedíu de pallabra qu'acaba en vocal, y siguíu per pallabra qu'entama per consonante:

ye'l fíu, canta'l carru, baltia'l coche

Notes:
Cuando se dean les dos condiciones anteriores, ye dicir, cuando el va precedíu de pallabra qu'acaba per vocal y, al empar, va siguíu de pallabra que'entama per vocal, prevalez l'apostrofación l'

ye l'árbol, canta l'home, baltia l'horru

Cuando qué va siguíu del pronome él, fai l'apostrofación qu'él:

Quier lo mesmo qu'él

L'artículu la

Apostrófase l' si sigue pallabra qu'entama per a o ha:

l'asturiana, l'amestadura, l'habitación

Pronomes me, te, se

Apostrófense m', t', s' cuando-yos sigue pallabra qu'entama per vocal o h muda.

cuando s'escuenda

nun t'envizques

si m'apurres el llibru

Preposición de

Apostrófase d' cuando-y sigue pallabra qu'entama per vocal o h muda:

d'esti, d'horru, d'Europa

¡Repara!

Hai pallabres qu'aparentemente requeriríen apostrofación pero que nun la lleven. Esto ye asina porque considérense pallabres por si soles y non xuntures d'una pallabra más una preposición:

dellos, daquién, dacuando, dafechu, darréu, dayuri...

Poro, nun ye lo mesmo dicir

delles neñes (algunas niñas) que les neñes d'elles (las niñas de ellas)

Preposición en

Apostrófase n' si-y sigue pallabra qu'entame per vocal o per h muda:

ta n'Uviéu, foi n'ochobre

Preposición pa

Apostrófase p' cuando-y sigue pallabra qu'entame per a o per ha:

Ta p'Albandi, p'arriba o p'abaxo, ye p'hacia'l mio pueblu

Conxunción y relativu que

Apostrófase qu' cuando-y sigue pallabra qu'entame per vocal o h muda:

tien qu'empobinar pel camín

qu'esti quiera nun me da más

Notes:

Enxamás s'apostrofa l'interrogativu y l'esclamativu qué

Si el va precedíu de la conxunción y o del pronome -y, nun s'apostrofa, nun siendo que siga vocal o h muda.

Xuan y el fíu

Trúxo-y el regalu

Cuando que va siguíu del artículu el y tres d'esti apaez una pallabra qu'entama per consonante, faise l'apostrofación que'l

Que'l vecín fale,

pero Diz que l'home ye altu

La Contraición

Indefiníu tou + artículu

tou + el: tol
toa + la: tola
too + lo: tolo
toos + los: tolos
toes + les: toles

Preposición cada + un

cada + ún: caún
cada + unu: caúnu
cada + una: caúna
cada + uno: caúno

Preposición en + indefiníu un, ún

en + un: nun
en + ún: nún
en + unu: nunu
en + una: nuna
en + uno: nuno
en + unos: nunos
en + unes: nunes

Preposición en + pronome él-elli

en + él: nél
en + elli: nelli
en + ella: nella
en + ello: nello
en + ellos: nellos
en + elles: nelles

Preposición en + demostrativu

en + esti: nesti
en + esta: nesta
en + esto: nesto
en + estos: nestos
en + estes: nestes
en + esi: nesi
en + esa: nesa
en + eso: neso
en + esos: nesos
en + eses: neses
en + aquel: naquel
en + aquel: naquel
en + aquelli: naquelli
en + aquella: naquella
en + aquello: naquello
en + aquellos: naquellos
en + aquelles: naquelles

Preposición + preposición

per + ente: pente
pa + ente: pante
a + en: an

¡Repara!

Los demostrativos esti, esi, aquel, el pronome él (~elli) y l'indefiníu un contraense cola preposición en. Nunca s'apostrofen. Poro, ye incorrecto escribir coses como * n'esti, *n'aquellos, *n'una, *n'elles...

Exercicios

Escribi les siguientes oraciones correctamente, reparando en contraiciones y apostrofaciones:

D'aquién quitó el coche de onde lu tenía porque agora hai un sitiu llibre

 

En esi hospital tuvo ingresada la mio fía

 

¿Qu'esconderíen Asur y'l collaciu ente la maleza?

 

Tira pa alantre peresa autopista que esos yá llegaron va cuantayá

 

De acabar el trabayu acabarélu pala selmana que entra

 

Yo nun digo nada porque cada ún sabe lo que fai

 

L'hemeroteca taba pesllada y nun pudi entrar n'ella

 

N'eses folixes tenémoslo pasao de traca toos los sábados

 

Que me esgatuñe el gatu nun m'presta nada, ¡voi dicítelo!

 

El ascensor nun furrulaba y tuvo que xubir por la escalera

Taba tan enfotáu en el so trabayu que nun se alcordara de dir a el ayuntamientu a pagar la multa

La ayalga que guarda el cuélebre ye bien valiosa, según cuenta la lleenda

En esta compañía aérea el escesu de equipaxe págase con 20 euros por cada una de les maletes

Nestes frases hai apostrofaciones incorrectes y faltan otres. Corríxeles.

Pel camín d'el monte topé a Xicu

Ayeri monté'n avión

El abogáu tuvo n'Uviéu

Dequí en cinco díes marchó

Taba en Asturies esti mes

Glayó'n El Molinón al ver marcar a Quini

¿A qu'esperen?

Soi de Grau, mio má de Urbiés y mi pa d'El Infiestu

Fai les contraiciones correctes:

Toes les moces baillaron

Cada ún que pida lo que quiera

Enos pueblos fálase muncho n’asturianu

Per les viesques vense llobos

Ye d'el barriu'l Carmen

Pa el camín garramos bollos preñaos

Por la so culpa tiré pa casa

Voi a el aparcamientu a por el coche