Un documentu británicu inéditu sobre Asturies

El documentu alrodiu del cualu xira'l presente trabayu ye un manuscritu orixinal comtenporaniu, autógrafu y ensín copies conocíes, escritu en llingua inglesa y firmau por John Hill, capitán de l'Armada británica. Tá fecháu en Londres, a 8 de xunu del 1808. Nel entamu o embaxu del documentu nun se fala d'un destinatariu concretu, pero sí na fin del testu, el secretariu del Foreing Office británicu, George Canning. Enxamás publicáu enantes, esti escritu ye'l más tempranu d'una llarga serie de documentos británicos inéditos qu'illustren de xeitu bien completu la hestoria de les rellaciones ente Asturies y Gran Bretaña mentantu la Guerra de la Independencia, y que l'autora d'estes llínies espera ufiertar, traducíos y recoyíos en volume apocayá.

El testu orixinal del documentu en cuestion ye'l que bien darréu:

"Capitain Hill, commander of His Majesty's armed ship Humber, was senior officer of the port of Falmounth when the Spanish nobleman and his companion Don Andrés de la Vega arrived at that port on Monday last the 6th of June on the English privateer Stag of Jersey, for which they paid the master 500 guineas. The province of Asturias having declared war against the French, they have given full powers to those two gentlemen to treat with our Government, and also are the bearers of letter to the King of England. Viscount Matarrosa informs Captain Hill that he left Gijón in Asturias the 30 of May last in an open boat and got on board the privateer as above. He also says that the province of León and St Andero have also declared war against France, and he thinks most of the other provinces will follow. The Viscount was at Madrid in the insurrections,and only left on the 9th of May, at which time it was quelled, but the French lost about 4,000 men and a vast number of officers from the windows. He also said that Mr Hunter, the Engish Consul, was by order of Murat al St Andero, and the people of St Andero have released Mr Hunter and confined the French Consul. The Viscount is a relation of the Spanish Admiral who commands the fleet at Minorca, and the Admiral is a native of Asturias. The collector of the customs at Falmouth, who is the alien agent there, not having authority to let these gentlement proceed to London, Captain Hill as being senior officer at the port, took it upon himself to take charge of these gentlemen, and have brought them to London with their dispatches, with all possible dispatch. Captain Hill thinks that what he has done wiññ meet with the approbation of the Right Honourable Mr Canning, His Majestic's Principal Secretary of State."
London, June 8th
[Firmáu:] JOHN HILL

La mio traducción del documento anterior ye comu sigue:

" El capitán Hill, comandante del buque de guerra de la So Maxestá Humber, yera l'oficial de mayor rangu nel puertu de Falmouth cuandu l'aristócrata español y el so acompañante don Andrés Angel de la Vega aportaren a esi puertú'l llunes pasáu, día de xunu, a bordu del corsariu inglés Stag, de Jersey, llueu de pagar 500 guinees al so capitán. Depués de declarar la guerra a los franceses, la provincia d'Asturies otorgó plenos poderes a esos caballeros pa negociar col nuesu Gobiernu, y son asinamesmu portadores d'una carta empobinada al Rei d'Inglaterra. El vizconde de Matarrosa informa al capitán Hill que salió de Xixón, n'Asturies, el 30 de mayu últimu nuna lancha y xubió a bordu del corsariu sigún indiqué más enriba. Tamién diz que les provincies de Lleón y Santander declaráren-y la guerra a Francia y barrunta que la mayoría de les provincies fairánlo darréu.
EI vizconde alcontrábase en Madrid mentantu la insurrección y xurdió d'ellí apocayá, el 9 de mayu, momentu nel que'l llevantamientu taba sofocáu, pero los franceses perdieron unos 4.000 soldaos y un tresmontoriu d'oficiales yá que los españoles disparaben enriba too a estos últimos dende les ventanes. Tamién dixo que'l Sr. Hunter, el cónsul inglés, fora confináu en Santander por orde de Murat y que les xentes d'esta ciudá lliberaron al Sr. Hunter y arrestaron al cónsul francés. El vizconde ye pariente del almirante español que tá al mandu de la flota en Menorca, talu almirante ye asturianu. Dao que'l recaudador d'aduanes en Flamouth, qu'actúa ellí comu encargáu d'estranxeros, nun tinía autoridá pa permitir treslladar a estos caballeros a Londres el capitán Hill, comu Oficial Mayor del puertu asumió la responsabilidá de faese cargu d'estos caballeros y llevólos a Londres colos sos despachos tan anaína como-y foi posible. El capitán Hill supón que lo que fexo merecerá l'aprobación del Honorable Sr. Canning, Primer Secretariu d'Estáu de la so Maxestá."
Londres, 8 de xunu.
[Firmáu] John Hill

Sigún se ye a observar, tamos énte un documentu mui direutu ya informativu, al traviés del cual el capitán John Hill comunica, en primer llugar, la llegada a Falmouth del vizconde de Matarrosa y d'Andrés Angelde la Vegá 16 de xunu de 1808, con despachos pal rei d'Inglaterra, y revestíos de poderes pola Xunta del Principáu col finxu de negociar col Gobiernu británicu; darréu informa, al traviés del testimoniu de los recién llegaos, de la situación nel Norte d'España, los acontecimientos de primeros de mayu en Madrid y los incidentes qu'acaecieron alredor del cónsul Hunter en Santander, y a la fin responsabilízase de llevar a los asturianos a Londres. Fairé darréu delles precisiones y comentarios a ésti que ye'l primer documentu escritu por un británicu y dende Gran Bretaña sobre los acontecimientos d'Asturies (y, con tola probabilidá, d'España) en mayu-xunu de 1808.

Estudiu documental: delles precisiones

Nel primer párrafu del so escritu, Hill fala de "dos caballeros" acabantes de llegar d'Asturies Matarrosa y De la Vega.Yeren ciertamente los dos miembros más nombraos de la comisión, pero non los únicos. La legación asturiana taba n'efeutu encabezada por José María Queipo de Llano y Ruiz de Sarabia, de 22 años, vizconde de Matarrosa y futuru conde de Toreno, vocal nato de la Xunta Xeneral, y tenía comu elementu destacáu a Andrés Anxel de la Vega Infanzón, de 40 años, Ilicenciáu en Lleis y profesor de la Universidá d'Uviéu. Pero completábenla otres persones. A saber, Fernando Alvarez de Miranda, de 28 años, tamién profesor de la Universidá d'Uvieu qu'actuaría comu secretariu y exerciaría, eventualmente , funciones de mensaxeru; Toribio Cienfuentes, capitán de l'Armada, que desempeñará frecuentes misiones de tresmisión de mensaxes, de Londres a Asturies y viceversa, y Silvestre de la Piniella, intérprete del grupu tamién llamáu a exercer otres funciones, comu la d'acompañar a Asturies a los primeros comisionaos militares británicos, no cabero de xunu del 1808.La legación completábase con una "servidume" ensín nome y ensín cuantificar. Tamién se fala nesi párrafu del corsariu Stag. Efeutivamente, el capitán Fool, de talu buque, qu'al empar s'atopaba na fasterá'I Cabu Peñes, a cambiu de la mentada cantidá de 500 guinees accediera a treportar al grupu dende Xixón fasta Falmouth. Al paecer, la intervención d'un pescador de Candás, Manuel González Valdés,y el so rapaz, foi fundamental nes negociaciones pal tresporte, acabaes con bien por Cifuentes".

Más importancia tien otra observación tamién contenida nel párrafu del que tamos falando: la de que la Xunta Xeneral del Principáu tenía otorgao "plenos poderes" a Matarrosa y De la Vega pa negociar col Gobiernu británicu, y qu'entrambos los dos yeren portadores d'una carta pal soberanu inglés. Too ello ye esautu. El 25 de mayu de 1808, data na que'l Principáu se llevantaba contra Napoleón, la Xunta Xeneral, constituyida en Suprema, tenía dexao por escritu les "demandas expresivas de la voluntad del pueblo asturiano", ente los que se cuntaba l'unvíu a Londres de "dos representantes" de dicha Xunta, "en calidad de enviados extraordinarios" ya investíos "de plenos poderes". Tamién tinía ellaboráo una carta, empobinada al monarca británicu na que solicitaba formalmente l'ayuda de "la generosa nación británica", faciéndolo "por medio de sus diputados, autorizados con plenos poderes". Finalmente, y nun tercer documentu, la Xunta Xeneral confería "sus plenos y amplios poderes sin limitación" a les persones concretes de Matarrosa y De la Vega. La "Gaceta de Oviedo", nel so primer númberu, encargárase d'esparder estes medíes, dando tamién cuenta de la salida dende Xixón de los diputaos asturianos con destín a Londres".

Nel segundu párrafu del so informe, Hill alude a les declaraciones de Matarrosa sigún les cuales les provincies de Lleón y Santander, amás d'Asturies, tán en pie de guerra contra Francia. Tamién esti estremu ye esautu. N'efeutu, nos díes primeros del llevantamientu la Xunta Xeneral del Principáu decidiere unviar diputaos a les provincies llendantes, amás de los empobinao a Inglaterra. A Lleón foron Francisco Miravalles Unquera y Pedro Alvarez-Celleruelo y Orviz, y a Santander Alonso Victorio de la Concha y José Carrandi Rentería. Hill nun fai alusión a Galicia: tamién equí, en concretu a La Coruña, unviara la Xunta Xeneral a dos de los sos diputaos-procuradores,Joaquín Antonio Sánchez y Vicente Morán Lavandera. La misión encomendada a toos ellos yera informar nes ciudaes citaes no tocántenes a les decisiones tomaes pola Xunta asturiana ente los díes 9 y 13 de mayu. Cantabria, efeutivamente, alzaríase'l 26 de mayu, Galiciá 130 del mesmu mes, y Lleón el 1 " de xunu".

Nel tercer párrafu del so escritu, Hill emprima apuntando'l fechu de que Matarrosa alcontrábase en Madrid mentantu los acontecimientos del 2 de mayu. Efeutivamente, el biógrafu del vizconde referiríase na so futura semblanza del personaxe al fechu de que, de magar 1803, esti pasaba en Madrid "largas temporadas, perfeccionándose en sus estudio", y el propio Queipo de Llano escribiría, venti años depués de los fechos, sobre los avatares por elli padecíos nel Madrid subleváu, los sos frustaos intentos de salvar la vida del so paisanu y pariente Antonio Oviedo Portal, y los peligros sufríos nes sos propies carnes al penetrar "por las filas enemigas", de quien lu salvó "el hablar la lengua francesa". Añade Hill, darréu, el datu de les baxes franceses en Madrid, cifraes en "unos 4.000 soldaos y un tresmontoriu d'oficiales". Trátase d'una ñidia desaxeración: el mesmu Toreno, al escribir col alloñamientu propiu de venti años depués de los fechos, computaría les baxes "de unos y de otros, nunos 1.200 homes ".

Acaba'l párrafu de Hill con una referencia a Hunter, cónsul inglés en Santander. John Hunter vendría ser ún de los personaxes clave na hestoria de les rellaciones asturbritániques ente 1808 y 1813. Diplomáticu británicu, los sos servicios na Península, presumiblemente comu vicecónsul o cónsul entamaríen en 1773, en Sanl ucar de Barrameda y Lisboa, ún tres d'otra. Cónsul xeneral y ayudante d'Embaxada en Madrid dende'I 5 xunetu de 1802 fasta'15 de payares de 1804, actuaría tamién comu Encargáu de Negocios fasta'l 1 de xineru de 1803. Suspendíes les rellaciones diplomátiques entre España y el Reinu Xuníu, quedaría en Madrid comu axente pa la lliberación ya intercambiu de prisioneros británicos de guerra, y el 2 de xineru de 1808 el so títulu de cónsul tornaría recibir el plácet de Carlos IV. El 14 d'abril de 1808 ye invitáu a dexar Madrid pol Gobiernu español, aportando a Santander el 18 de mayu. El 6 de xunu (ye dicir, dos díes enantes de la fecha del documentu que toi analizando) Hunter escribía dende Santander una carta a George Canning cuntándo-y con pricuru les sos peripecies na capital Cántabra: efeutivamente, comu pola so banda-y tinía rellatao Matarrosa a Hill, l'arrestu de Hunter el 26 de mayu fora'1 detonante del alzamientu en Santander, cuyu primer espisodiu ye xustamente la lliberación de Hunter y I'encarcelamientu nel so llugar non sólu del cónsul francés, sigún escribe Hill, sinón tamién de "tolos habitantes franceses" de la capital montañesa, comu afita Hunter na so propia narración de los fechos. Hunter instalándose en Xixón apocayá, de magar el 12 de xunu, y dende esa villa llevaría al cau una intensa y n'ocasiones controvertida llabor en pro de les rellaciones asturbritániques, desdexando Asturies el 23 de payares de 1808.

Nel cuartu y caberu párrafu de la carta, Hill fala nun yá de los acontecimientos españoles que precedieran la llegada a Falmouth de los asturianos, sinón a la so propia iniciativa no tocántenes al treslláu d'estos a la capital británica. N'efeutu, arreblagando I'avezada cuarentena, Hill asumiera la responsabilidá de llevar el grupu a Londres, "en posta y con gran diligencia", comu nel so momentu remembrará Toreno. Too efeutivamente, diba desendolcándose aína pola mor de circunstancies tan especiales: los comisionaos arribaben a Flamouth, sigún años depués anotaría Toreno, "en la noche" del 6 de xunu.Del puertu de Falmouth, en Kernow/Cor nualles, fasta la capital británica, hai la considerable distancia de 400 kilometros: ye ñidio que los comisionaos asturianos y el capitán Hill pasaron el restu de la nueche del 6 y tol día 7 viaxando en coche de posta, puestu que d'otramiente sería imposible'l testimoniu de Toreno nel sen de que "no eran todavia las 7 de la mañana [del 8 de xunu] cuando [los comisionaos asturianos] pisaron los umbrales del Almirantazgo", en Londres. Nesi intre y llugar Matarrosa y De la Vega entrevístense con William Wellesley Pole, primer secretariu del Almirantazgu y hermanu del futuru duque de Wellington quien, sigún anotará Toreno, "apenas daba crédito a lo que oia, procurarando con ansia descubrir en el mapa el casi imperceptible punto que osaba declararse contra Napoleón" probablemente nesi mesmu intre, o pocu más sero, alcontrábase'l capitán Hill escribiendo'l documentu que nos ocupa y esperando "que lo que fexo merecerá I'aprobación del Honorable Sr. Canning" : n'efeutu, comu años más sero remembraría Toreno, "poco después" de la entrevista ente los comosionaos asturianos y Wellesley Pole, "y en hora tan temprana, se avistó con los diputados Mr. Canning".

Los acontecimientos posteriores: Entama l'ayuda británica

Xustamente dende esi intre -la mañana del 8 xunu de 1808-, los acontecimientos y les iniciatives britaniques enbredaes a ayudar al Principáu subleváu, sucederánse anaína. La primer carta de Canning al so soberanu sobre los asuntos d'Asturies y asina comu la puesta d'ésti, tán fechaes n'entrambos los dos casos el mesmu día 8. E1 día 9, los diputaos asturianos entreguen a Canning el so primer memorial de peticiones. Esi mesmu día, Lord Colchester será'l primer memorial de peticiones. Esí mesmu día, Lord Colchester sera'l primer particular n'espeyar, nel so diariu, la llegada de los diputaos a Londres. Mesmu'1 9 comu'l 10, el diariu The Times dedicará sendos editoriales a la defensa de la causa asturiana. La reacción de Wellesley Pole tres la so entrevista colos asturianos tampocu nun se fai esperar: el día 11 firma tres ordes, empobinaes respeutivamente a los almirantes, Montagu, Youn Gambier, nel sen d'unviar un emisariu a Xixón, aperiar una nave con idénticu destín y bloquear la costa allugada ente Bayona y Cabu Peñes. El mesmu 11 Canning propondrá al rei una rempuesta oficial a la Xunta Xeneral, apelando a lo peligroso d'un retrasu na concesión d'ayuda británica al Principáu y, enriba too, al fechu constatáu de que la Xunta Xeneral "ye un organismu oficial y llexitimu... y non un conceyu abiertu iguáu espontáneamente poles desixencies del momentu". Tala rempuesta tendrá la sanción real el 12 de xunu, y materializaráse na fundamental carta de Canning a los comisionaos asturianos fechada esi mesmu día, na que, en nome del rei d'Inglaterra, el secretariu del Foreign Office ufierta "tola asistencia y ayuda a un esfuerzu tan magnánimu y loable" comu'1 que lleva'1 Principáu nel so alzamientu contra Napoleón.
L'Alarma
Miembros de de L'Alarma.
Movilización de los vecinos d'edaes comprendíes ente los 15 y los 60 años, nun llamaos a files. La divisa de la bandera: "Asturias nunca vencida"

Miembros de de L'Alarma.
Movilización de los vecinos d'edaes comprendíes ente los 15 y los 60 años, nun llamaos a files. La divisa de la bandera: "Asturias nunca vencida"

Too ello constitui 1'aniciu d'una especialísima rellación ente Asturies y el Reinu Xuníu. La Guerra de la Independencia, n'efeutu, supondría un momentu cimeru nes rellaciones asturbritániques. Nin enantes de 1808, nin depués de 1814 fasta los tiempos ultimísimos de la global village, dase una estensión y fondura semeyaes nel calter de diches rellaciones, cuya primer amuesa pola banda británica, cronolóxicamente falando, ye'1 docurnentu que s'acaba d'asoleyar y comentar.

Alicia Laspra Rodríguez

Doctora en Filoloxia Inglesa