Avientu

Avientu ye. comu'l so nome da a saber, el mes del Advenimientu o llegada de Cristu, y por eso les más de les tradiciones d'esti mes tan relacionáes cola Navidá o Nadal, a la que vamos dedicá-y tamién un apartáu especial. Nesti mes síguese tamién con bona parte de les tradiciones asturianes del ciclu d'iviernu, samartinos, magüestos, y filandones, de les que yá falamos cuando esplicamos les tradiciones del tiempu La Seronda.

La denominación Avientu ye la más espardia nos calendarios asturianos pa referise a esti mes, pero talu comu podemos ser a ver nos diccionarios normativos, Diciembre ye en realidá igual de válidu pa falar d'esti mes, pues coincide cola denominación que se-y da en munchos idiomes europeos (inglés: december; castellán: diciembre; catalán: desembre, francés: décembre,etc.) pues yera d'antiguo el décimu mes de los vieyos calendarios.

A lo llargo d'esti mes siguen los samartinos y matances del gochu, cuya carne diba ser fundamentu de munchos platos navidiegos, talu comu diz el refrán "En Diciembre muerre'l gochu y tómase con bizcochu". N'antigua sociedá rural yera ún de los periodos qué más se comia carne , un luxu les más de les veces pa les clases populares, y nun solo por celebrase los samartinos, sinon porque yera'l tiempu de dir a la caza de munches especies de páxaros que veníen p'Asturies dende'l Norte d'Europa, escapando del friu. Esti datu podemos comprobalu especialmente si visitamos llugares comu les ríes y los embalses, pues vamos ver aves migratories de toles clases, munches d'elles protexies n'actualidá.

Un d'estos páxaros ye l'arcea (Scolopax rusticola) que vién d'Inglaterra y d'Irlanda en bandáes cuando'1 friu xela los llagos y llagunes del Norte, por eso se diz lo de "l'arcea pa diciembre la veas". Esti ave simbolizaba'l pasu a los meses frios y durante munchu tiempu pensose que la so presencia n'Asturies yera namás que d'iviernu, anque descubrióse que tamién pué criar nos montes asturianos, anque munches veces confundíasela con otros páxaros, sobremanera col curuxu (Strix aluco).

El mes d'Avientu dedicábase tamién a delles xeres agraries. Yera tiempu de semar dellos cereales panificables, de gran importancia pal sustentu básicu de la sociedá tradicional. Estos cereales yeren, y son, el trigu, la escanda, y el centenu, mentáos tamién nel refraneru...

En diciembre y anda
el trigu y la escanda
y si ye'l tiempu buenu
vete poner el centenu...

Nesti mes sigue diéndose a la gueta castañes; son les castañes llamáes xoxes, coles que van armase los últimos magüestos, que van durar tovia hasta la Navidá. Avientu ye'l mes nel que los productores de miel tienen especial tastu y procuru pa colos caxellos y truébanos, pues ye mester tar al tantu que les xeláes y les baxes temperatures nun maten de friu a les abeyes. Mes hogareñu, aprovechávase pa, tando llibres d'otros llabores, iguar un poquiñín la caseria, faciendo los arreglos que quedaren pendientes dende los meses de veranu.

Ye, por too ello, y por menguar enforma les hores de lluz, un mes de metese muncho en casa, de convivir cola familia, o tamién de recibir visites d'amigos y vecinos. Quiciás relacionáo con esto tea la tradición picardiosa d'esti mes, mui dáu a dellos amoríos, talu comu apaéz recoyío nel refraneru tradicional asturianu, que díz coses comu:

Diciembre ye pa concebir y xulio pa buen parir.

Por Avientu canta'l llobu, cuerre la raposa, y blinca la moza

Al gatu y al mozu diciembre da-yos el gozu.

En diciembre, la xente xunta'l fuéu ta caliente.

Con Pote, tocin, y bon llar, l'Avientu ye pa gozar.

En diciembre, la moza casadera, sentada xunta'l fuéu espera.

En diciembre, el home al llar, y a la moza.y a la cueva la osa.

Diciembre nun ye pa guerra galana, ye pa tar cola moza metíu na cama.

El mozu que ye galanu ronda igual en diciembre qu'en veranu.

Les nueches de diciembre son pa les bodes les meyores de todes

Los recién casáos en diciembre tan siempre calentáos non-yos fai falta foguera, que tienenla na besadera y pásenlo mui bien xuntinos na camina metidinos

Otra de les actividáes del Avientu ye'l del trabayu de marineros y pescadores, pues ye'l tiempu de l'arribada de grandes bandáos de pexes de temporada, sobremanera'l besugu, que va facer tamién les delicies de la cocina asturiana de Navidá:

En diciembre la llancha pesca y la llume encesa

N'avientu espineles y palangres quiten-y la fame al mareante.

N'avientu'l marineru delles veces faise caseru.

Nesti mes aportaben a los puertos asturianos munchos maragatos, naturales de los conceyos lleoneses de La Maragatería, na comarca d'Astorga. estos maragatos diben a los puertos de Xixón, Avilés, Lluarca. Candás, y dellos más a mercar el besugu na rula a los pescadores, col enfotu puestu n'escabechalo y baxar a vendelo a Lleón y pa Castiella pa Navidáes, por eso se diz lo de"N'Avientu'l maragatu fai del muelle'l so platu". Y ye que sábese que los maragatos facien la fritura y l'escabecháu del pescaú nel mesmu puertu.

Un de los grandes aconteceres d'esti mes ye'l que tién llugar al rodiu del 24-25 d'Avientu,que ye'l solsticiu d'iviernu, cuando empiecen, poquiñín a pocu, a crecer les hores de lluz. Una fecha perimportante pa toles grandes cultures de l'antiguedá, que festexaben el resurdimientu del sol. Yera n'Oriente la fiesta del dios Mitra, n'0ccidente la de Belenos, divinidáes relacionáes col vieyu cultu al sol que vence al friu y la escuridá, y que por semeyanza remembraba la vitoria del vien (el sol) sobre'l mal (les tiniebles y la nueche). Un datu que nun despreció'l cristianismu pa festexar, nesos dies, la nacencia de Cristo, cuestión de la que se tién de falar nel apartáu dedicáu a la Navidá.

El momentu esactu del crecimientu los dies quedó simbolizáu na fiesta de Santa Llucia (Lluz Llucia), que por mor de los cambios de calendariu celébrase n'actualidá una selmana primero de la Navidá:

Per Santa Llucia mengua la nueche y crez el dia.

Per Santa Llucia estira la pata la vieya pero non el dia.

Per Santa Llucia Mengua la nueche y crez el dia al pasu la gallina.

Per Santa Llucia mengua la nueche y créz el dia, per Navidá cualquier burru veloyá, y per Añu Nuevu yá lo conoz hasta'l perru.

Per Santa Llucia ye tan grande la nueche comu'l día.

Xurde Nel G. Morán