Llope: "Sigue la rocea académica a la hora d'averase al estudiu de la güelga celta n'Asturies”

L’Academia de la Llingua Asturiana (ALLA) decidió dedicar los sos dos númberos últimos de ‘Cultures’ a la música, siendo ún de los sos responsables Ignaciu Llope (Villamar, 1961). El mélicu tamién participó nel XX Seminariu d'Estudios Asturianos de la Fundación Belenos poniendo una conferencia sobre’l celtismu musical.

¿Cómo surdió la idea de dedicar los dos últimos númberos de la revista ‘Cultures’ a un monográficu de la ‘Cultura de la Música d’Asturies’?

De vei tiempu'l so director Roberto González-Quevedo cavilgaba alredor de la posibilidá de dedicar un monográficu de ‘Cultures’ a la música asturiana, y falamos abondo alredor de la cuestión y de cómo la orientar. Yera evidente la entidá de la música asturiana como fenómenu social, cultural y políticu y la so complexidá a la hora d'averase a ello como oxetu d'estudiu, y asina foi qu'en cuenta d'un númberu, acabó asoleyándose dos.

Llorián García Flórez y vusté encargáronse de la coordinación. ¿Con cuántos espertos contautaron?

Alredor d'unos trenta. Y la verdá ye que se faló con más xente, que por estremaes y xustificaes razones nun fonon quien a sustanciar la so collaboración nestos dos númberos de ‘Cultures’, pero que son persones valioses con materia qu'aportar a esti tema, y, seique, qu'asina lo fairán nun futuru.

¿Qué aspeutos más destacaos se toquen nos artículos?

Sería enforma llargo y tediosu repasar ún a ún los más de trenta artículos. Pa faer una llectura más senciella organizamos los estudios en cinco faces. De los más teóricos y xeneralistes que cinquen el fenómenu musical dende unes perspectives plurales, como son los axuntaos en ‘Pensamientos críticos de l'asturianidá’ y ‘Escontra'l desaniciu: la música como reproducción social’, que dan forma al volume ún. Y nel volume dos, los artículos que van incidiendo nos ámbitos de la gaita, la voz, el baille, agrupámoslos en ‘Los ámbitos de la gaita asturiana’ y ‘El cuerpu, los cuerpos, la voz: bailles, dances, rituales, cantares, institucionalización’. Pieslla esti segundu volume la faza etnográfica que llamamos ‘Gramátiques de lo cotidiano’, d'un calter más etnomusicolóxicu, calcando en fenómenos más locales.

De momento namái ta disponible en formatu físicu. ¿Ónde se pue consultar?

L'Academia de la Llingua Asturiana vei ufriendo na so páxina web les versiones dixitales de les sos publicaciones, y ‘Cultures’ tamién ta nesi repositoriu. Nun sé concretar la fecha, pero estos dos númberos tamién tarán a disposición del públicu nel so momentu. Les revistes materialmente tán disponibles nes llibreríes del país y na sé de l'Academia.

Como miembru de la Fundación Belenos, en payares participó nel XX Seminariu d'Estudios Asturianos qu’entama esti coleutivu en La Puela, que tamién se dedicó a la cultura musical asturiana, en concreto a ‘El celtismu musical asturianu’. ¿Qué valoración fai d’esta edición?

Foi una edición especial por un tresmontoriu de motivos. D'una banda cellebramos el venti Seminariu: venti años de llevar la cultura asturiana al suroccidente asturianu, a La Puela, tolos meses de payares de magar l'añu 2000. Amás, nos seminarios ye posible una suerte de convivencia afalagada pola gastronomía de la fonda La Nueva Allandesa –ensin la so collaboración esta iniciativa nun sería una realidá, asina como la del Conceyu– y tamién polos filandones de los sábados nel Café Centro.

La Fundación Belenos, dende los sos anicios nel añu 1983, tien como ún de los sos campos d'interés afondar na condición celta d'Asturies, polo que dedicar esta edición del seminariu al celtismu musical yera obligáu. Inda más cuando'l tema nos ufiertaba la sida pa organizar una nueite celta, como aquelles que surdienon per tol país mentantu los años noventa del sieglu pasáu.

Vusté punxo la ponencia 'El celtismu musical asturianu: un averamientu críticu'.

Sí, asina ye. Tenté de faer un averamientu a la constitución y desarrollu del celtismu musical como esa metodoloxía que garantizó la transición a la modernidá de la música tradicional asturiana. Tamién me presta volver a dicir una y otra vuelta –alcuando abúltame que ye como glayar en castañéu– que'l celtismu musical asturianu nun surde nos años setenta del sieglu XX asonsañando movimientos musicales como los que teníen llugar n'Escocia, Irlanda y especialmente en Bretaña. Non: eso ye una falsedá alcuando interesada, alcuando confundiendo la realidá cola propia inorancia. Nel ámbitu musical, alomenos de magar el sieglu XIX, los eruditos y estudiosos que s'ocupanon de la música tradicional asturiana acudíen a la so conceptualización como celta pa dar cuenta de los sos oríxenes, de los so parentescos y de la so xénesi: el mesmu mayestru Eduardo Martínez Torner faía lo mesmu nunes conferencies dictaes nos años venti del sieglu XX, y recoyíes na prensa de la dómina.

Otramiente, sí ye cierto que nos años setenta del sieglu XX la ‘música celta’ algama l’ambigua condición de xéneru musical, amás tamién d'una cierta desterritorialización al abellu de la ‘world music’ y les sos ambivalencies estétiques. Porque una cosa ye'l celtismu musical –una suerte d'ecosistema cultural ya identitariu nel que se desenrrollen los discursos musicales vinientes de la tradición de los paises de llingua celta y asimilaos como Asturies y Galicia– y otra'l xéneru musical de la ‘música celta’, coles sos derivaciones nel negociu del espectáculu musical.

¿Foi la música la ferramienta más afayadiza pal caltenimientu del espíritu celta n’Asturies?

Sinceramente, nun sé si tien dalgún xacíu falar ‘d'espíritu celta’: la espiritualidá habita más bien nos ámbitos de la fé y de les creyencies; y el celtismu ye un fenómenu que tien que ver cola construcción de les identidaes étniques. Tamién cola materialidá de los elementos que configuren esa identidá. Sí ye evidente la constitución d'una sentimentalidá que s'espeya n'ámbitos artísticos como la lliteratura –pensar nel ciclu artúricu, por exemplu–, nes artes plástiques y, naturalmente, na música. Lo que pasa cola música ye la so inmediatez, la facilidá cola que'l públicu percibe la tresmisión de conteníos y la so eficacia a la hora de significar socialmente elementos identitarios. Nesi sen, sí ye verdá la so operatividá como ferramienta; mírese ensin dir más llueñe la utilidá de la música asturiana pa normalizar l'idioma, y la naturalidá cola que los músicos usen l'asturianu y el gallego-asturiano nes sos creaciones.

¿Esiste una mayor interés anguaño pol celtismu n’Asturies qu’años atrás?

Nun lo sé. Igual la pregunta afechisca ye si hai un mayor interés anguaño n'Asturies por Asturies. Y yá dixe que nun teo rempuesta clara, nin muncho menos. Sí ye importante sulliñar qu'Asturies lleva dialogando col celtismu y cola so condición celta de magar el sieglu XVII, polo menos. Asina que si'l celtismu transitó pela hestoria d'Asturies, mutando y tresformandose talamiente como mutaba y se tresformaba la sociedá asturiana, sería una fatada suponer que dalguién enuncie un epitafiu nestos tiempos estraños onde les ocurrencies rescamplen más que les idees, y lo dea por amortizáu. Una cierta prudencia con un misguín de modestia a la hora d'estes afirmaciones categóriques abúltame un bon conseyu.

Lo que sigue igual ye la rocea académica y la impugnación totalizadora a la hora d'averase al estudiu de la güelga celta n'Asturies, especialmente no tocántenes a la Edá del Fierro, la cultura castreña y la etnoxénesi de los ástures. Ye un apriorismu políticu qu'impide cualisquier averamientu sensatu al fenómenu; inda más cuando s'argumenta la necesidá d'evitar material que furna discursos d'identidá n'antagonismu/impugnación col cuadonguismu, la versión asturiana del nacionalismu español.

Esti añu vivimos la dolorosa perda d’Elías García. ¿Qué-y debe la música asturiana a esti intérprete?

Como dicía la prensa asturiana: “Elías García: l'home que cambió la música asturiana con Llan de Cubel”. Y asina ye: namás esa frase sería abondo pa resumir la enormidá de la obra musical d'Elías; una obra que trescaló tamién nos grupos nos que tuvo como Tuenda y Felpeyu. Elías yera un músicu d'un talentu fuera d'escala, tenía nos sos didos el milagru de l'harmonía, sabía traducir en soníos una idea de la música asturiana xenial al empar que bien enraigonada na tradición musical d'esta tierra. Él foi –y ye, porque la so obra permanez y permanecerá como solo lo faen les coses verdaderes– a construyir un discursu musical que supo lleer la tradición asturiana y declinala con un llinguaxe musical contemporaneu ensin perder pel camín nin una misguina de la so tiez asturiana. Cada día que pasa, cada conciertu nel que recampla la so ausencia, dámosnos cuenta de la perda, de tolo que lo so muerte dexó nel cantu la memoria, del vaciu que queda.

Llan de Cubel foi ún de los participantes na Nueite Celta entamada en La Puela con motivu del venti aniversariu del seminariu. ¿Cómo se vivió esi momentu?

Vivióse con emoción; una emoción mesmo enriba l'escenariu qu'ente la xenta que taba en La Puela esa nueche xelada de la seronda. Yera'l primer conciertu de Llan de Cubel tres la perda d'Elías. Yera tamién un conciertu especial pa munchos y munches de los presentes, amigos d'Elías, xente qu'acompañó la travesía de Llan de Cubel de magar aquel conciertu d'un 25 d'avientu de 1984 na Ilesia de San Isidoro d'Uviéu, de la mano del gran Fernando Largo. Afortunadamente Xosé Ambás tevo l'arrogancia de conducir y presentar el conciertu –cosa que-y agradecemos de verdá–, y tamién la voz de Mari Luz Cristóbal Caunedo pa entamar y dar paso a Llan de Cubel, facilitanon enforma les coses. Y qué dicir del piesllu con Cantaruxare –Ambás, Ramsés Ilesies y Pau Santiso–, que depués de terminar Llan de Cubel foi imprescindible pa esi momentu tan difícil.

Llan de Cubel y la so música a lo llargu d'estos 35 años son parte de la vida y memoria de muncha xente: son la biografía precisa d'un tiempu y d'un llugar nel que medramos y vivimos, porque ye un grupu d'un talentu escepcional que punxo música a l'Asturies que suañamos. Llan de Cubel fai música con alma, l'alma d'una tierra milenaria, esa ‘lluz encesa’ –como'l títulu del so sestu discu– qu'alluma los caminos tapecíos pelos que transita la memoria d'esta tierra.

Anguaño tán viviéndose tiempos de belixerancia al rodiu l’asturianu y la cultura asturiana dende dellos sectores, como l’episodiu de la torna al castellanu de la lletra de ‘Tierra’. ¿Cómo valora un fechu como ésti?

Sinceramente, cuasi prefiero nun valorar nada porque si lo faigo talamiente como lo pienso seguramente dalgún mexapiles con toga acabaría mandándome a la cárcel acusáu d'un delitu d'odiu. Pero esi odiu a la llingua asturianu ye un odiu universal a la diferencia, a lo distinto, a lo diversu, una consecuencia de los tiempos escuros que nos toca vivir, onde'l fascismu cotidianu vístese d'una mentirosa sensatez miserable que ye la qu'afalaga esi odiu a les muyeres, a los catalanes, a los sexualmente disidentes, a los del bable, a los de les gaites, a los celtes, a que la xente lo pase bien…. Nesti casu –como n'otres munches causes xustes y nobles– trátase d'un combate pol futuru, pola llibertá, pol drechu a vivir dignamente. La causa xusta de les llingües d'Asturies ye la mesma, esactamente la mesma, de tola xente que ye quien a mirar a los demás cola mirada llimpia, y a nomar al otru y a la otra nel idioma universal del respetu. Nun hai más alternativa que la resistencia.