L'apostrofación: esquema (12/05/03)

Artículu EL

L' + vocal, h-

Ex.: l'asturianu, l'ensame, l'inxenieru, l'orbayu, l'untu, l'hachu, l'hermanu, l'himnu, l'home, l'humor. En topónimos: L'Arbeyal, L'Entregu, L'Infiestu, L'Umeru.

-vocal + 'L + consonante

Ex.: lleva'l xatu, fiende'l maderu, bebi'l vasu, rompió'l xarru, ye primu'l cuñáu, ye'l cura, fai'l favor, coméi'l pexe, ta moyáu'l suelu. L'artículu de los topónimos nun sigue esta norma: visitó El Puntal, vese El Remediu.

Artículu LA

L' + a-, ha-

Ex.: l'asturiana, l'amestadura, l'harmonía. Pero: la esfoyaza, la inglesa, la oveya, la ufierta, la hexemonía, la hora, la hixene, la humedanza. En topónimos: L'Argañosa, L'Aspra, L'Agüeria, L'Habana. Pero: La Espina, La Isla.

Pronome ME

M' + vocal, h-

Ex.: nun m'atopó, tien que m'entrugar, siempre m'insulten, nun m'obedez, yá m'unxeron, nun m'habíes de falar, ónde m'he de dirixir, quién m'hispaniza, por qué m'honren, nun m'humilden.

Pronome TE

T' + vocal, h-

Ex.: siempre t'alloria, cuándo t'enxagües, nunca t'igualen, nun t'obedez, nun t'unxeron, nun t'has quexar, enxamás t'heredarán, yá t'hispanicen, nengún t'honra, muncho t'humilden.

Pronome SE

S' + vocal, h-

Ex.: nun s'aveza, siempre s'esaxera, ónde s'inxerta, paez que s'organicen, diz que s'uníen, qué s'habíen de quexar, lo que s'hereda, nunca s'hipotequen, nun s'humanicen.

Preposición DE

D' + vocal, h-

Ex.: Principáu d'Asturies, Reinu d'España, República d'Irlanda, Sultanatu d'Omán, Conceyu d'Uviéu, Islla d'Haití, montes d'Helvecia, obispu d'Hipona, Reinu d'Holanda, República d'Hungría.

Preposición EN

N' + vocal, h-

Ex.: piensen n'arimase, enfótense n'Enriqueta, falen n'inglés, convirtióse n'orbayu, vive n'Uviéu, entendíu n'habaneres, entren n'hemiciclu, viaxen n'hidroavión, metióse n'horru, vive n'Hungría. Pero contráise xunto: nel, na no, nos, nes; nesti, nesi, naquel; nél, nella, nello; nun, nún, nuna, nuno.

Preposición PA

P' + a-, ha-

Ex.: ye p'amolase, van p'Avilés, ye de p'hacia Llugones. Pero: ye pa esmesar, nun son pa igualo, ye pa oyelu, van pa Uviéu, pa helenizavos, pa hinchalu, pa honralos, pa humanizanos. Pero contráise xunto: voi pal monte.

Conxunción QUE

QU' + vocal, h-

Ex.: hai qu'antroxar, tien qu'esbillar, son más qu'idees, el día qu'orpinó, la casa qu'unos alquilen, diz qu'había muncha xente, nun ye qu'heba que callar, paez qu'hidrata, el pintor qu'honren, más altu qu'Hugo. Pero nun s'apostrofa l'interrogativu o esclamativu con acentu: ¿a qué anden?, nun sabe qué entamar, ¿qué idees?, nun sé qué oveyes son, ¡qué unidá!, ¡qué habaneres!, entruguen qué hexágonu ye, ¿qué hindú?, ¡qué horros!, por qué humilden a la xente.

OBSERVACIONES COMPLEMENTARIES

Xuntures QUE + EL:

QUE L' + vocal: diz que l'armariu ye esi, mueya más que l'orbayu, meyor que l'hermanu.

QUE'L + consonante: diz que'l gatu ye esi, mueya más que'l cañu, meyor que'l pexe.