Muñiz: “Arnáu ye la puerta d’entrada de la revolución minera asturiana”

El direutor cultural del Muséu de la Mina d’Arnáu, Iván Muñiz López, protagonizó la charra d’Ástura, que se centró na evolución d’esti llugar clave del patrimoniu industrial del país.

La charra cabera sobre cultura asturiana d’Ástura d’esti cursu –la iniciativa toma un descansu hasta ochobre– llevaba’l nome de ‘El mar que se volvió negro. La mina de Arnao: arqueología del paisaje minero-industrial en Asturias’.

Una instalación desconocida pa munchos asturianos que, como bien recordó Amadéu Benavente, representante de l’asociación cultural y presentador del actu, cuenta con cuatro carauterístiques que la faen única: ye la primer esplotación de carbón mineral de la Península Ibérica, con fecha del sieglo XVI; tuvo’l primer ferrocarril del Estáu español y les sos colonies; cuenta col castillete y el pozu vertical más antiguu de la minería asturiana; y trátase de la única mina submarina del continente européu.

Darréu, tomó la pallabra Muñiz López, tamién profesor de la UNED y investigador del grupo Arqueos de la Universidá d’Uviéu, que principió a rellatar la historia d’Arnáu amosando al públicu un cachu de cerámica, otru de cabrón y una de les medayes que la Real Compañía Asturiana de Minas de Carbón concedía a los sos trabayadores a los 40 años de permanencia na empresa pa demostrar  que “el diálogu ente époques ye muncho más fluyíu” de lo que podría paecer nesti puntu del conceyu de Castrillón onde, de la nada, foi surdiendo un pueblu, pasando de ser una zona rural a acoyer una sociedá industria.

El primer episodiu tuvo llugar nel 1591, cuando Fray Agustín Montero atopa nos acantilaos d’Arnáu lo que nomó ‘piedra negra’. Tres esti descubrimientu, escribió al rei Felipe II pa esplotar esi carbón vexetal y entamar asina la primer mina de la Península Ibérica.

Nesi momentu nun había mercáu n’Asturies pa esi carbón, yá qu’equí namái había ferreríes medievales, y la idea yera la de competir en Lisboa –ciudá perteneciente al reinu naquella época– col mineral que venía d’Inglaterra y Flandes. El 11 de setiembre de 1593 llega la llicencia pero, tres unviar dos galeones a Lisboa “y nun ser quien a vencer al mercáu inglés”, pronto fracasa l’aventura.

La mina d’Arnáu permanecería dos sieglos parada hasta la fundación nel 1833 de la Real Compañía Asturiana de Minas de Carbón por Joaquín María Ferrer, Felipe Riera y Adolphe Lesoinne, con capital belga. “Arnáu ye la puerta d’entada de la revolución minera asturiana”, afirmó Muñiz López, cola incorporación d’importantes avances teunolóxicos, como’l ferrocarril, y la creación d’un pobláu alredor de la mina y la fábrica de Zinc, que s’inauguraría nel 1853.

Según esplicó’l direutor cultural del muséu d’Arnáu, el Reinu d’España énte la falta de desarrollo teunolóxicu, lo único que podría ufrir al capital estranxeru yera materies primes que, nel casu del norte de la Península Ibérica, consistía en fierro nel País Vascu y carbón n’Asturies.

Les primeres intenciones de los belgues cuando s’aniciaron les conversaciones nel periodu 1829-1833 yera apostar por una instalación pal refinamientu del cobre procedente d’América, anque nel momentu nel que se deciden por Arnáu –pola so proximidá al mar– ye “pa crear una industria d’armamentu alimentáu por carbón” que pronto descarten cuando ven que’l mineral “nun ye bonu” pa fundir fierro. Finalmente, les carauterístiques del mesmu llevarán a la construcción de la fábrica de zinc nel 1953.

Respetu a la llingua asturiana

La aniciu de l’actividá nel 1833 provocó la creación d’una aldea improvisada, la primer colonización d’Arnáu, que se desendolcó na zona de la playa. Nun primer momentu instaláronse barrocones de madera y tiendes de campaña pa los trabayadores y el llugar taba presidíu pola inseguridá y l’alcohol.

Cola construcción del primer castillete y del pozu vertical llegó tamién el de los primeros edificios residenciales y, cola fábrica de zinc, la primer aldea na zona del valle. Nel llugar convivíen téunicos estranxeros cualificaos cola mano d’obra llocal, coesistiendo idiomes como’l francés, l’inglés, el castellanu y l’asturianu. Nesi sen, el direutor cultural del Muséu de la Mina d’Arnáu destacó “el respetu de los belgues a les tradiciones autóctones, ente ellos a l’asturianu, al qu’igualaben al restu de llingües”.

Estos acontecimientos revelen “cómo se pue construyir de la nada una aldea”, apunta Muñiz López, qu’añadió que se tomó como modelu’l de la población alsaciana de Mulhouse, diseñáu por Émile Muller. La intención yera tener al obreru cerca nun tiempu nel que la mina yera una segunda actividá pa la xente del llugar, que llegaba a dexar d’acudir al tayu pa dir a la yerba cuando yera necesario.

N’Arnáu nun se llevantaron cuarteles, esto ye pisos, y apostóse poles viviendes unifamiliares, pa evitar un contautu direutu ente obreros “y que tuviera más pesu la familia que la clase social”. La organización de l’aldea foi propia de la época medieval, d’arriba a abaxo nel valle, “siguiendo lo que podía ser un modelu d’aldea alemana del sieglu XIII”. Asina, taba coronada por una casona, pa continuar con viviendes pa los trabayadores cualificaos más abaxo y, finalmente, pa los obreros nel fondu del valle.

Con esta estructura desendolcada yeren necesarios tresportes pa xunir la mina cola fábrica. Asina llegaba a Asturies el ferrocarril, de tracción a sangre, con un amiestu de teunoloxía puntera trayida de Bélxica y de téuniques rústiques. La vía de fierro, construyida ente 1836 y febrero de 1837, y descubierta esti mesmu añu, ye la primera de la Penísula Ibérica, per delantre de la Mataró-Barcelona (1848), y del Reinu d’España, yá que tamién ye previa a la de La Habana-Güines (payares del 1837).

Nel casu asturianu, y a diferencia del proyeutu cubanu y catalán, los 600 metros de llargor taben destinaos namái al tresporte de material. Col pasu los años, el ferrocarril d’Arnáu pasó a funcionar con llocomotora de vapor y ampliar el trayeutu hasta la ciudá-xardín de Salinas y el muelle de San Xuan.

Razones del zarru

Muñiz López tamién se centró na arquitectura de la zona, “ecléctica, europeísta y ‘colonial’”, con asemeyances a la belga pero con aspeutos autóctonos, y na autosuficiencia del pobláu, que contaba con escuela, economatu y hospitalinos. “Nun facía falta salir del valle”, esplicó. Nesi sen, añade que, nel 1953, Arnaú nun contaba con munches diferencies con cualquier población colonial belga. Pa finar, el direutor cultural del muséu apuntó “la buelga imborrable de l’aldea obrera” y el ciñu enorme de los descendientes de los trabayadores a la mina que, anguaño, siguen reuniéndose y recordando vieyos tiempos.

Nel turnu d’entrugues, amás d’afondar nos anicios de l’actividá minera nel sieglu XIX, tratáronse les razones del zarru de la mina d’Arnáu nel 1915 nuna coxuntura en principio favoratible ye la Primer Guerra Mundial. “La teoría oficial ye poles filtraciones de la mar nes galeríes”, apuntó Muñiz López, pero los descendientes de trabayadores manexen otres hipótesis. Una d’elles ye la aniciu de la confilictividá social n’Arnáu, que provocó parones d’un añu nel que’l mantenimientu de les galeríes yera inesistente.

Por último, el responsable cultural del muséu que permite visitar la mina, coles sos galeries subterránees, un centru d’interpretación y el pobláu obreru, faló de ‘La barraca minera’, proyeutu que pretende recuperar les misiones pedagóxiques desendolcaes n’Arnáu a primeros del sieglu pasáu y que pretende abaracar Avilés y la so redolada.

Na semeya, Muñiz López y Benavente.