Finó Julián Burgos, escritor y estudiosu del idioma mientres el franquismu

Natural de Mieres, tenía 93 años.

Esti vienres dexábanos Julián Burgos Pascual, escritor que trabayó'l xéneru humorísticu al traviés del monólogu, la poesía y el teatru, pa lo qu'emplegaba l'asturianu. La so estensa producción abarcaba más de 6.000 monólogos, qu'incluyó en llibros como 'Humor en bable. Monólogos', en trés entregues ente 1982 y 1985, o 'Afayu el nuevu mundiu', con más de 5.300 versos, con motivu del quintu centenariu del viaxe de Colón a América.

Estudiosu de Teodoro Cuesta, recopiló más de 150.000 términos n’asturianu nun ficheru, amás d'un refraneru con más de 200 fábules n’asturianu. Algamó numberosos reconocimientos y foi mui popular por pregonar numberores fiestes, participar en conferencies o escribir na prensa.

Esti mierense nacíu'l 1 d'abril del 1926 doctoráu en Ciencies Económiques y profesional lliberal,  formó parte nos años sesenta de l’asociación Amigos del Bable xunto a José León Delestal o Llorienzu Novo Mier, ente otros autores. A lo llargo de la so vida ganó dellos premios lliterarios ente los que destaquen el Teodoro Cuesta de Mieres nel 1978 y l’Emilio Alarcos Llorach otorgáu pol Aula de Paz 'Camín de Mieres' nel 2001.

Los sos vecinos tamién lu reconocieron otorgando-y en 2014 la insinia d’oru de los gallardones Miereneses del Añu. Cuatro años más tarde, el 20 de xunu del 2018, l’Asociación Cultural Camín de Mieres fíxo-y un actu d’homenaxe como reconocencia a tola so trayectoria personal y profesional, y va pocos díes recibía un nuevu homenaxe del Concursu y Muestra de Folclor Ciudá d’Uviéu.

"Ye quiciabes l’últimu d’una xeneración, los qu’escribieron nel tiempu del franquismu y trabayaron pol idioma nun tiempu difícil", destacó Iniciativa pol Asturianu tres conocer la noticia de la so muerte, coleutivu que fai un llamáu "pa que la so obra tenga’l reconocimientu de la sociedá asturiana y les instituciones". Inaciu Galán, presidente d'esta asociación, unvió'l sábadu un testu a la familia del escritor nel que reconocía’l llabor fechu por Burgos na difusión del asturianu.

'Afayu el nuevu mundiu'

Dende Asturies.com llamentamos esta perda y, como homenaxe, compartimos parte del so monólogu 'Afayu el nuevu mundiu'.

AFAYU EL NUEVU MUNDIU

(Cristóbono Colón)

ANICIU.

¿Ú tevo el escaniellu?

Sí que nun ye refugaya.
Manda mecha la custión
falar acerque Colón,
pos tien enxemes asgaya.
Desige cuayu la estaya
y chai demaxinación.
Pescudar d’esti valíu
los Reis Castía y Aragón
déxelu a un esmorecíu,
lo que dizse desguarníu,
posque acarria esmolición
y aquesti ye el casu míu
por meteme a remellón,
que ya toi más que pruyíu.

Enque soi daqué albardón
y dello toi alvirtíu,
deprendí ansí la llición
que vo dicer d’asistíu:

Naz en berciu escurecíu
pos denyure lu mentare
Colón, diose al esmucíu,
mesmu que non pedricare
los sos años, que respíu
tevo el home nesti asuntu,
llantándomos un güen llíu
al dexámoslu al barruntu.

Al ser el casu ruxíu
cáusenes de clisaúra
fo el oyer pa’l talu efeutu
a ín, que saltare atrivíu
ensin ná delicaúra
—foscu y pelgar l’aspeutu,
el prefeñu allabascáu,
magüetón y de pazguatu,
pámique un desarrancáu,
pel persumu, del llabiegu—,
pos ensin migayu acatu,
dando con siñes tochura,
de tarabicu y montiegu
dixo ansí del venturiegu,
toa arguta la fegura:

“—¡Bah. . .! Pa min taba abayáu
d’alluegu y con poca xera
el casu y ná enguedeyáu:
con face–y abrir la boca
y el so dentame escluca–y
pos, asuntu solventiáu,
non hay más güeltes que da–y”.

Yo toi pa min que avezau
de ferraúra a apiancar
taba el murmiandu y torgáu
aquél y afechu a tratar
pueque na más col ganáu
pa ponese ansí a roncar
dándoseles de tralláu
y pa non arreparar.

De ser tan permal tratáu
el inquit tala custión
yelo na más de Colón
per tar col picu pieslláu
y en sin ganes dar razón,
cual si toviés medrentáu
o agoliés escalabrón,
de damos dello recáu.

En mesmu defeutu cai
(ralo nél, tan escolfáu)
pel trubiecu al entruga–y
posque, gachu, dai d’albiés,
tou espreceta y nun hai
manera al home saca–y
lo de si fo xenovés
o catare la primera lluz,
o el nieru lu toviés
un taragüelu, en Xixón;
en Levincu o Casomera;
en Carreñu o Avilés;
p’harcia la cuenca’l Nalón;
o pueque ena Güeria Urbiés,
en Carcarosa, Cenera,
Ablaña, Paxío o Siana
endientro’l conceyu Mieres…
Refiérveme ena mollera
que fo de triba asturiana
cualisquiera les maneres
y, per ello, pami yo
que —de llau sos pelameres—
tan grandón y trabáu fo,
chau p’alantre y, sobre too,
alloqueceor muyeres.
Y pa non oyer responsu
—que non lu merezo, non—,
en el debuxu de Fonsu
Ilesies vese a Colón
garráu a un globu estudiando,
pero pa tar en razón
y dir en materia entrando
to que vos esclarecer
del primer tarrestre globu
que lu ficiera un andovu
que ñacier en Nurember,
Martín Behaim llamáu,
home de munchu talentu,
y que fo lleváu a cau
el añu el escobrimientu.

(... / ...)