Esti 2009 qu'entamaba con 1.400 muertos en Gaza y que ta a piques de finar foi l’añu de la crisis y de la Gripe A. Tamién foi l'añu d'Obama, de pelotazu en Cabueñes, de golpe n’Hondures, de paru d’Altos Fornos, de traxes de Camps, de Furaco y Tola, d'adiós del rei del pop, de siguir en Primera, d'Irán verde, de Niemeyer, de Tratáu de Lisboa, de Caxa Castiella-La Mancha, d’Aminetu Haidar, de financiación autonómica, de Copenhague y de Valledor. Pero tamién foi l’añu de les 10.000, d’Hevia, d'UNESCO, de Gotor, de Conseyu d’Europa, d’Alfredo González, de minor, d’Arias y de Cangas.

N’Asturies.com facemos un repás a dalgunes de les noticies más importantes del 2009 no que cinca a la llingua del país.

Xineru entamaba con una xueza de l’Audiencia Nacional, Ángela Murillo, torgando a un acusáu espresase n’asturianu por nun ser llingua oficial. El primer mes del añu tamién traxo la murnia noticia de la muerte del académicu Emilio Barriuso Fernández, estudiosu del léxicu marineru asturianu.

En febreru la Xunta pola Defensa de la Llingua Asturiana (XDLLA) celebraba los sos 25 años de vida. Amás, depués de que’l Principaú desatendiera la petición del Estáu sobre información del asturianu pa un informe del Conseyu d’Europa y que la UNESCO alvirtierá del peligru claru que corría l’idioma propiu, la Xunta y Xuristes pol Asturianu entamaben un trabayu conxuntu y promovíen una iniciativa pa dirixise al Gobiernu español y al Conseyu d’Europa. Mientres, la Pita apaecía dos vegaes en febreru pa siguir al presidente del Principáu.
 
En marzu, la Direutora Xeneral de Política Llingüística escusaba l’informe de la UNESCO esclariando que’l vascu tamién taba en peligru y nun yera oficial. Mientres, 1.500 persones pidíen n’Uviéu la igualdá del asturianu na enseñanza. Nel mes de marzu tamién foi noticia que’l Conceyu de Cangas diba valorar l’asturianu nes sos oposiciones, midida refugada pol Principáu, CCOO y UXT. Mientres que’l Conceyu de Ḷḷena afitó que diba facer lo mesmo pa poder trabayar na so alministración local.
 
A mediaos d’abril, la nuesa llingua yera protagonista en dos medios de comunicación catalanes: nel diariu Avui nun reportaxe tituláu "L'asturià dóna la cara" ("l'asturianu da la cara"), y na revista "Els marges", qu'asoleyaba un estudiu del filólogu Ramón d'Andrés tituláu "Astúries i l’asturià a la traducció catalana de la Historia universal de Paniceiros".
 
Mientres, la Conseyera de Cultura y Turismu, Mercedes Álvarez, informaba de la creación d'una "Unidad de Traducción" que dependía direutamente de la Direición Xeneral de Política Llingüística, y que "garantizará que cualesquier ciudadanu puea dirixise n'asturianu a l'alministración del Principáu". Nesti mes, Asturies perdía a la matriarca de les sos lletres, Nené Losada Rico.
 
En mayu, unes 2.000 persones salíen a la cai cola sida del Día de les lletres pa pidir la oficialidá de la llingua. Mientres que’l nuesu música más internacional, el gaiteru Hevia, yera nomáu académicu d’honor y pidía a los partíos políticos y coleutivos qu'apoyaben la oficialidá que s'unieren nuna plataforma eleutoral unitaria p'algamar representación parlamentaria y lluchar por esi oxetivu. El músicu pidió-y tamién a les grandes formaciones, PSOE y PP, qu'aceptaren la oficialidá como una forma de superar la crisis económica.
 
A finales del mes, la Universidá d’Uviéu aprobaba’l so nuevu reglamentu, col que puen presentase escritos n'asturianu al traviés del rexistru de la institución. Sicasí, la respuesta per parte de la Universidá va ser siempre en castellán. Del mesmu mou, anque aceptase de forma parcial nel usu alministrativu, nun ye asina pal usu académicu, que sigui vetáu pa la llingua del país.
 
En xunu, el PP presentaba una moción nel Parlamentu na que pidía al Estáu la reconocencia de la especialidá docente de llingua asturiana, pero acabó enmendada por PSOE y PP como solicitú d'un estudiu sobre tal posibilidá. Esi mes, Xuristes pol Asturiana daba a conocer que la Unidá de Traducción qu’anunciara n’abril la Conseyería de Cultura nun fora creada. Mientres qu’a lo caberu del mes, Ana Cano yera escoyida presidenta de l’Academia cuatro años más.
 
Xunetu llegaba col cálculu de la XDLLA sobre les perres que perdía’l Gobiernu asturianu na financiación autonómica por nun ser l’asturianu llingua oficial. Ente 10 y 15 millones d'euros yeren les partíes que correspondíen a les comunidaes autónomes que sí teníen una llingua propia oficializada.  Nos últimes díes del mes y tres una llarga xestión, la Escuela Universitaria Xovellanos de Xixón daba-y el preste a una memoria de práutiques escrita n’asturianu.
 
Nel caliente mes d’agostu, cola sida de los diez años de Vicente Álvarez Areces nel poder, la XDLLA dicía que la situación xeneral del idioma foi de mal en peor, “col perconocíu retrocesu nel númberu de falantes al cortase la tresmisión interxeneracional y la falta de drechos fundamentales de les persones qu’usen l’asturianu. Asistimos, inclusive, a la persecución de l’Alministración a ciudadanos qu’escueyen llibremente la llingua asturiana pa la so vida normal”.
 
En setiembre’l PP de Mieres abandonaba la comisión de Cultura pola presentación de dos espedientes n’asturianu. Mientres que la Universidá aprobaba los títulos de grau de filoloxía, qu’incluyíen el minor d’asturianu. Na TPA trunfa "Sones", serie de gales musicales n'asturianu que percuerren los teatros del país prestando especial atención a la tonada y a los sones más significativos de la nuesa música. Mientres, la toponimia oficializada ye namás usada, y cuando lo ye, d'un xeitu simbólicu.
 
Ochobre entamaba cola inspeición educativa solucionando'l casu d’un alumnu de segundu de la ESO de Xixón al que s'escolarizare ensin consulta previa na optativa de francés por falta d'alumnos matriculaos n'asturianu. Como había otros dos estudiantes na mesma situación decidieron formar una clase de tres escolinos de llingua asturiana. Poro, la XDLLA pidía a alumnos, padres y profesores que denunciaren “les agresiones a los drechos del asturianu”. El mes finaba col novenu puestu del turonés Alfredo González nel Liet International 2009, celebráu en Frisia.
 
Díes depués, yá nel mes de payares, la XDLLA daba a conocer que nel marcu del festival musical européu de llingües minoritaries aconceyárase col xurista y diplomáticu Alexei Kozhemyakov, máximu representante del Secretariáu de la Carta Europea de les Llingües Minoritaries del Conseyu d’Europa, qu’insistía na recomendación inequívoca del Comité de Ministros, del Comité d’Espertos y del Conseyu d’Europa de la declaración del asturianu como llingua oficial. Al sur del Cordal, Formientu denunciaba que la Xunta de Castiella y Lleón siguía ensin cumplir cola proteición y promoción de la llingua, como afita l’Estatutu de la comunidá vecina.
 
Esi mesmu mes, Xosé Lluis García Arias algamaba la cátedra de llingua española, ventidos años depués de que los “sensatos y pensantes” nun-ylu permitieran, y anunciábase qu’una universidá checa diba poner clases d’asturianu. Payares finaba col nomamientu del rector, Vicente Gotor, como patronu d’honor de la Fundación Caveda y Nava y la celebración en Siero de les diez mil semeyes de la campaña “Doi la cara”.
 
A primeros d’esti mes que fina güei, Xuristes pol Asturianu anunciaba l’entamu d’un rexistru de la discriminación llingüística. Díes depués, la mesma asociación denunciaba que la Conseyería de Cultura negábase a da-yos una copia del informe que la Direutora Xeneral de Política Llingüística, Consuelo Vega, dixo qu’unviara al Conseyu d’Europa en xunu.
 
N’avientu, coincidiendo col 25 aniversariu de la muerte d’Andrés Solar, la XDLLA entregaba’l Pegollu a la Ruta del quesu y la sidra d’Asiegu y el Madreñazu a la Conseyera de Cultura, Mercedes Álvarez pola so “inesistente” política llingüística. Al empar, ñacía’l “Coleutivu d’Internautes pol Asturianu”, pa puxar pola presencia de la llingua na rede y el rector, Vicente Gotor, anunciaba la creación d’una comisión de normalización llingüística na Universidá.
 
L’añu 2010 qu’entama nunes hores quicabes sía’l de la oficialidá, quién sabe…
 
…de toles maneres yá vos diremos cuntando.
 
Prestosu 2010.