Tas en Espaciu y Tiempu > La llingua asturiana > Llingua y Sociedá

Llingua y Sociedá

La "Llei d'Usu", nel so artículu 4u ("Usu alministrativu") diz que "tolos ciudadanos tienen drechu a emplegar el bable/asturianu y a esplicase nelli, de pallabra y per escrito" y que "ha tenese por válidu a tolos efeutos l'usu del bable/asturianu nes comunicaciones orales o escrites de los ciudadanos col Principáu d'Asturies". Sicasí, la realidá ye otra y son abondos los casos nos que pola falta d’oficialidá tórgase’l drechu del ciudadanu a usar l’asturianu o namás que l’asturianu. Son abondes les asociaciones que nun pudieron llegalizase pol fechu de presentar los sos escritos n’asturianu o mesmo diputaos de la Xunta Xeneral del Principáu a los que se-yos torga facer usu de la llingua en sesión parllamentaria. La propia alministración namás suel usar l’asturianu pa cuestiones relacionaes cola llingua (Selmana de les lletres asturianes, Día de les ciencias asturianes).

Los conceyos, como alministración más averada al ciudadanu, suel tener más procuru cola cuestión llingüística. En xunetu de 1997, coincidiendo coles movilizaciones a favor de la oficialidá na reforma del Estatutu, el conceyu de Bimenes declaró la oficialidá nel so territoriu. Nos meses siguientes Casu, Castrillón, Morcín, Llangréu, Teberga, Llaviana y Llanera empobinaron pel mesmu camin. Pero la Delegación del Gobiernu d'España, al traviés de l'abogacía del estáu, impugnó les declaraciones d'oficialidá y el Tribunal Superior de Xusticia d'Asturies anuló ún tres d'otru les declaraciones d’oficialidá. Diecinueve años depués, el 2 de xunetu del 2016, coincidiendo cola XX Fiesta pola Oficialidá del Asturianu, Bimenes tornó a declarar otra vuelta la oficialidá del idioma nel conceyu baxo gobiernu d'Aitor García Corte (PAS), ensin nenguna torga xudicial hasta la fecha.

Tamién a nivel municipal entamáronse nos años últimos dellos planes de normalización llingüístiques y ordenances d'usu del idioma cola fin de regular el so emplegu y asegurar el derechu de los ciudadanos a dirixise a los conceyos na so llingua materna. Asina, Xixón, Noreña o Candás yá los tienen en vigor, a los que se van sumar próximamente otros como Mieres.

Nel ámbitu llaboral entamen a surdir empreses que simbólicamente usen l’asturianu (etiquetáu de productos, publicidá…) y nel so tiempu la propia Conseyería de Cultura llegó a dedicar una partida de les sos subvenciones pa la normalización a esi menester. Sicasí, tovía tán na memoria casos asocedíos nos 80, como taxistas echaos de la so empresa por usar l’asturianu nes comunicaciones pela radioemisora, les sanciones de FEVE a un xefe d’estación qu’usaba la toponimia n’asturianu.

Ye, ensin dulda, el trabayu de les persones anónimes el que fai que día tres día la llingua propia d’Asturies vaya ganando terrén, situaciones que munches vegaes topen cola sinrazón de l’alministración o instituciones que nun dexen que’l procesu de normalización social vaya, pasín a pasín, llegando a tolos requexos de la sociedá gracies, na mayoría de los casos, al trabayu desinteresáu de la propia ciudadania que mayoritariamente quier que l’asturianu siga vivu na so sociedá d’orixe.

N'ochobre del 2015 la Xunta Xeneral aprobó colos votos de la FSA-PSOE, Podemos, Izquierda Xunida (IX) y Foro un Plan de Dignificación de la Llingua Asturiana, pendiente tovía de la redaición definitiva por parte del Conseyu de Gobiernu. Esti establez delles iniciatives pa la normalización de la llingua asturiana, ente elles "impulsar l'ampliación de la emisión d'espacios n'asturianu na programación de la RTPA, d'alcuerdu colos criterios de planificación y programación establecíos polos órganos rectores de la empresa pública RTPA".

Unos de los puntos de dicho Plan de Dignificación afitaba la creación d'una Comisión Especial d’Estudiu sobre'l Réxime de Proteición y Promoción del Asturianu, que vieno aconceyando a lo llargo de la llexislatura, destacando les seis comparecencies informatives ente marzu y mayu del 2017 nes que dieron la so opinión sobre la situación del idioma y respondieron les entrugues de los diputaos Genaro Alonso, Fernando Padilla o Ana María Cano, asina como profesionales de dellos campos como Xuan Bello, Francisco José Llera Ramo, Carles Martí, Pilar Rubiera, Ramón d’Andrés, David Rivas o José Alba, ente otros munchos.

Concha Masa, presidenta de dicha comisión, ellaboró un borrador de dictame nes que, ente otres midíes, apunta a la cooficialidá “como únicu camín validu” pa la sobrevivencia de la llingua asturiana y del gallego-asturiano, calcando na “necesidá d’aniciar nel plazu más breve posible un procesu de reforma del Estatutu d’Autonomía d’Asturies". El restu de grupos parllamentarios tuvieron hasta primeros del 2018 pa presentar aportaciones pa la redaición del dictame defintivu, qu'ha de pasar a Plenu pa la so votación, anque sólo Foro presentó un documentu al respeuto. El dictame definitivu de la comisión entovía nun se presentó.

Pente medies, Podemos y IX presentaron per primer vegada na historia de la Democracia propuesta de modificación de reforma del Estatutu d’Autonomía pa modificar l'artículu pela vía del artículu 56.1 del Estatutu –que marca que ye necesario una cuarta parte de la Cámara, esto ye, 12 diputaos– pa incluyir la oficialidá del asturianu y del gallego-asturiano nel so ámbitu territorial. El testu que se propunxo marcaba que "L'asturianu y el castellanu son llingües oficiales d'Asturies. El gallego-asturiano tamién ye oficial nel so ámbitu territorial y nes rellaciones de la ciudadanía cola Alministración autonómica / Una llei de la Xunta Xeneral afitará’l réximu d’usu y aplicación nes distintes alministraciones, tanto del asturianu como del gallego-asturiano. / Tola ciudadanía tien derechu de conocer y emplegar de forma llibre les llingües oficiales n’Asturies, y nenguna persona podrá ser discriminada en función de la llingua oficial que s’emplegue”.

La Mesa de Voceros, nuna interpretación rigurosa del reglamentu de la Xunta Xeneral según criticaron dellos sectores del asturianismu, introduxo la votación sobre l'apertura del procesu de reforma del Estatutu nel Plenu del 23 de payares del 2018. Éste nun salió alantre polos votos contrarios de la FSA, PP, Foro y Ciudadanos, esto ye, 30 –hebo una ausencia– por 14 cuando yeren necesarios los 23 apoyos –mayoría absoluta– que marquen les normes de la Cámara. Nel casu de los socialistes, la so intención ye incorporar la oficialidá nel so programa eleutoral cumpliendo asina la resolución congresual al respeuto del Congresu de la FSA d'ochobre del 2017, polo que na llexislatura próxima podría abrise otra vegada'l procesu pa incorporar definitivamente la oficialidá del asturianu y del gallego-asturiano. Pa ello ye necesario sumar trés cuartos de la Xunta Xeneral, esto ye, 27 diputaos.

Medios de comunicación
 

Televisión

Nos medios audiovisuales la presencia de la llingua asturiana ye pequeña y esporádica. El centru de TVE n'Asturies tien programación propia pero non n'asturianu; namái emite' dalguna noticia concreta venceyada cola llingua del país en 'Panorama Regional', anque por iniciativa del periodista. Pela so parte, l'ente públicu RTPA entamó a emitir nel añu 2006 ensin nengún programa na llingua del país. Un añu hubo qu'esperar pa que l'autonómica emitiera los primeros programes n'asturianu: la serie documental 'Camín de Cantares', el magazín cultural 'Pieces', el microespaciu divulgativu sobre la llingua 'Nós' y los microespacios de cocina, humor, deportes, cultura y noticies englobaos baxu'l nome de 'Al Aldu'. En total unes dos hores de programación n'asturianu a la selmana qu'asitíaronse perriba de la media de la programación en castellanu, con picos d'audiencia, nel casu de 'Camín de Cantares', que superaben a les canales estatales. Tiempu dempués estrenóse'l microespaciu infantil 'El cuentacuentos de Presta Asgaya', que yá fora primeru emitíu en castellanu. La TPA tamién emite delles gales de música asturiana, anguaño baxo'l nome de 'Sones', con especial atención a a tonada y presentación n'asturianu, anque en dalgunes ocasiones les cabeceres y los títulos de créitu de les gales tán en castellán. Nel casu de la toponimia ye a la inversa: nos informativos y n'otros programes los gráficos incluyen la toponimia oficial, sicasí na fala de los presentadores namás que se recuye la toponimia castellanizada. Mientres un tiempu, 'Sones' emitióse tamién pela RPA.

Nel añu 2013, la Xunta pola Defensa de la Llingua Asturiana (XDLA) asoleyaba dos documentos, ‘Informe sobre l’usu del asturianu na RTPA 2013’ (abril) y ‘Informe sobre la necesidá d’una programación infantil n’asturianu en TPA’ (payares), nes que demandaba una programación n'asturianu pal ente públicu de comunicación. El primeru denunciaba que'l porcentaxe d'emisión en llingua asturiana na TPA yera'l 4,6 por cientu del total, por un 1,6 por cientu na RPA, mentes que'l segundu facía públicu que la televisión autonómica yera la única canal pública d'Europa que nun tenía programación infantil na llingua propia, casu namái comparable al d'Aragón, onde l'aragones tampoco nun ye oficial. Hai que destacar que los programes en llingua asturiana que se vinieron emitiendo, casu 'De folixa en folixa' o 'Díes de mercáu', ente otros, tienen cuotes de pantalla superiores al 10 por cientu cuando la media de la cadena n'ochobre del 2013 foi del 4,7 por cientu.

Precisamente nel añu 2013, en concreto’l 27 d’avientu, TPA inauguró les emisiones de películes doblaes en llingua asturiana con un ésitu nuevu d’audiencia. ‘El rostru impenetrable (One-eyed Jacks)’, película dirixida y protagonizada por Marlon Brando,  doblada al asturianu por Gonzali Producciones, algamó una cuota de pantalla del 5,1 por cientu, superando la media de la canal nesa xornada, que foi del 4,9 por cientu. Too ello pese a la poca promoción y la mala fecha escoyida pola direición del ente públicu de comunicación pa la emisión del filme. A lo llargo del 2014, emitióse la película delles vegaes per redifusión y nel serviciu ‘A la carta’ de la web de RTPA superó de llargu los 50.000 visionaos. Coincidiendo col Día d’Asturies, tamién s’estrenó ‘Greystoke: la lleenda de Tarzán (Greystoke: The legend of Tarzan, lord of the apes)’, nesti casu doblada por Vacaloria Producciones. Na seronda del 2014, Gonzali Producciones principió a trabayar con ‘Dirty Harry’, que n’asturianu va tornase como ‘Harry El Suciu’. Ésta emitióse'l 2 de xineru del 2015 con un ésitu importante d'audiencia, triplicando la de películes en castellanu programaes pa eses feches, dalgo que fixo que la direición xeneral del ente encargara doblaxes de películes más modernes, como 'Inception (Orixe)', emitida'l 8 de setiembre del 2016, o 'Los Goonies', nel Día d'Asturies del 2017. Dende entós nun se fixeron más, anque los presupuestos del 2019 incorporen una partida de 70.000 pa esti llabor y pa series infantiles.
 

Nel 2014, mentes, foi l’añu nel que la canal asturiana apostó por recuperar la programación infantil, anque ensin continuidá nel tiempu. Vacaloria Producciones encargóse en doblar la serie de ‘Os Bolechas’, protagonizada por seis hermanos y el so perru ‘Chispa’ –‘Trasgu’ na versión asturiana– que ye toda una sensación ente los neños y neñes gallegos. ‘Los Bolechas’, como se conoce n’Asturies esti programa, destaca polos sos conteníos didáuticos y pedagóxicos, posibilitando l’afitamientu del idioma ente los espectadores d’una manera divertida y xugando asina un papel importante na promoción de la llingua propia. De momento, doblóse la primer temporada, compuesta por 24 capítulos, y una segunda d'otros tantos programes emitida n'agostu del 2016 ensin una promoción previa, lo que-y valió munches crítiques a la direición xeneral de la RTPA por parte de la XDLA.

L'añu 2015 foi cuando se procedió a la renovación del conseyu d'alministración y al nomamientu d'un direutor xeneral nuevu, dalgo que xunío al Plan de Dignificación de la Llingua Asturiana, daben esperances a sectores asturianistes d'una mayor presencia del asturianu nos medios públicos. Finalmente ratificóse en payares la continuidá d'Antonio Virgili, nel cargu en funciones dende'l 2011, como direutor xeneral, lo que provocó la rocea de les organizaciones de defensa del idioma. En tol añu nun se vieron avances, salvo la retresmisión n'asturianu per RPA de partíos del Uviéu y del Sporting, asina como del filial de los roxiblancos.

Hasta la marcha de Virgili, por motivos personales, en febreru del 2019, la emisión n'asturianu na TPA foi bien probe, con presencia namái en dalgunos espacios que s'emiten per temporaes, como 'Mundu sidreru' o 'De cai', presentáu esti últimu pola actriz María Cotiello. El so sustitutu, tamién en funciones, ye Francisco González Orejas, y la situación del idioma nel ente públicu de comunicación nun ye mui diferente, como amuesa del fechu que namái un 10 por cientu de la programación de la RTPA foi n'asturianu nos seis primeros meses del 2021, como confirmó'l propiu direutor xeneral en sede parllamentaria: “Les hores de programación total foron 3.388 hores y 46 minutos; si escluyimos publicidá, informativos y deportes, son 2.698 hores, y les d’emisión n’asturianu, de 349 hores con 30 minutos. Ye una cantidá modesta, pero importante”, aseguró.

L'enfotu de la Conseyería de Cultura, Política Llingüística y Turismu, que destinó 100.000 euros del so presupuestu al del énte, salvó la situación énte la falta d'una política nidia pa col asturianu en RTPA. D'esta forma pudo facese la convocatoria ‘Asturies crea cultura / Asturies crea sinerxes’ nel que s'escoyeron programes con importantes datos d'audiencia como'l programa infantil 'Animalada Xabaz' y los documentales 'Tierra de quesu' o 'Patria querida', y el micruespaciu '50 semeyes del Patrimoniu Industria' pa TPA.

La gran novedá última, na seronda del 2021, foi la emisión del primer concursu n'asturianu n'horariu d'audiencia máxima. Ye 'La reválida', presentáu por Cotiello, nel que participen persones populares de la sociedá asturiana. Estrenóse con una cuaota de pantalla del 11,5 por cientu, cuando la media de la canal nesi momentu taba al rodiu del 8 por cientu.

Les distintes televisiones locales emiten igualmente dellos programes informativos y culturales en llingua asturiana, destacando la serie infantil americana 'El faru d'Iyán', emitida en 2002 per TeleAsturies, convertida na primer serie d'animación doblada al nuesu idioma. Esta canal emitió, d'igual forma, el 25 d'avientu del 2012 la película doblada al asturianu por Gonzali Producciones, 'McLintock'. Tamién tuvieron, y tienen, abonda audiencia los programes documentales nos que Xurde Morán percuerre Asturies al traviés de les pantalles de delles televisiones locales xixoneses. Otru espaciu que tuvo ésitu, y bona difusión en redes sociales, foi 'Alderiques d'Asturies', qu'emitió MuyMuy Televisión nel 2015 y 2016.

Delles radios comerciales de calter estatal emiten tamién programes n'asturianu; Onda Cero, Ser y COPE, amás de microespacios en delles radiofórmules musicales. Nel ámbitu de la radiodifusión independiente Radio Sele (Uviéu) emite dende 1985 n'asturianu dafechu.

La RPA, la radio autonómica, arrincó la so emisión con programes n'asturianu de toa triba, lo que fizo pensar que la llingua tendría una mayor presencia nel dial que nes pantalles. Sicasí, anguaño la programación n'asturianu ye práuticamente nula tres el fin del programa 'Naguando', espaciu de 'El tren de la RPA' que ganó entidá propia'l 25 d'abril del 2016 y que, con un llargor de media hora, emitíase toles nueches. Asina queda reducíu a un informativu, el correspondiente al meudía, de llunes a vienres, con un llargor de diez minutos. Poro, la cantidá d'emisión selmanal yera nesi momentu de 50 minutos, menos d'una hora.

Namái nel 2020 hebo un cambiu cola entrada de la citada convocatoria ‘Asturies crea cultura / Asturies crea sinerxes’, grabándose 'La ciencia del cuentu' y 'Al son'. Fuera de la mesma, entamóse'l magacín 'Sentir Asturies', presentáu por Arantza Margolles y Inaciu Galán.

Prensa

No que toca a los medios escritos, dende agostu del 1996 hasta febreru del 2012 espublizóse una selmanariu n'asturianu editáu en papel, de nome 'Les Noticies'. Ente los demás medios escritos rescamplen por diseñu y conteníos les publicaciones de la Academia de la Llingua Asturiana; 'Lliteratura', 'Cultures', 'Lletres Asturianes' o 'Ciencies'. D'otru llau la revista 'Asturies, memoria encesa d'un país' ta espublizada pola Fundación Belenos y orientada a la pescuda y divulgación etnográfica. Otres revistes como 'Formientu', 'Estandoriu' o la zamorana 'Faceira' ensanchan el camín de la lliteratura y l'estudiu de la llingua asturiana. Amás, per aciu de les subvenciones, los dos diarios asturianos (La Nueva España y El Comercio-La Voz de Avilés) tienen pequeñes seiciones n'asturianu, rescamplando 'Alitar Asturies', que dende hai más de 30 años apaez nes páxines d'El Comercio falando de la llingua del país, anque anguaño ta arrequexada nel suplementu 'Culturas' de los sábados. Hai otros medios escritos, xeneralmente en formatu de fancín o panfletu que s'asoleyen con regularidá rellativa.

Dende mediaos de los 90 esiste d'igual forma un panorama creciente de medios de comunicación n'asturianu n'Internet, entamando per Asturies.com y siguiendo depués Asturnews.com o Infoasturies, amestándose a ello'l panorama de diarios personales y blogues n'asturianu dende mediaos de la primer década del sieglu. Les redes sociales tamién son un bon llugar d'espoxigue d'emplegu del idioma, con una bona cantidá d'usuarios espresándose nesti idioma en plataformes como Facebook o Twitter sobre manera, ganando puxu nos años últimos tamién Instagram

Música
 

A mediaos de los años 70 surde n'Asturies el llamáu Nuevu Canciu Astur, en xeneral cantautores qu'emplegaben l'asturianu nes sos composiciones, al estilu de la Nova Cançó catalana y al abellugu de les nueves condiciones polítiques y l'apaición del surdimientu lliterariu y el movimientu de reivindicación llingüística.
 

El gruesu de la música n'asturianu anguaño llévenlu los grupos de folk. Nos 80 entamen a apaecer y dellos lleguen a algamar sonadía internacional, rescamplando los nomes de Llan de Cubel y Felpeyu, quiciás les dos bandes con más proyección.
 

No que toca al rock l'aparición de Dixebra nel añu 1987, supón un pasu alantre na introducción del rock na música n'asturianu. N'otru sen, Los Berrones, col so rock n'asturianu de temática rural, convirtiérense nun fenómenu de mases col so primer LP "Voi Dicítelo" que foi superventes n'Asturies y vendió enforma nel restu del Estáu en 1989-1990. Grupos como Avientu, Skama la Rede o La Tarrancha, que siguieron el camín entamáu de Dixebra, dieron-y forma y continuidá al rock astur, ún de los xéneros que más conectó cola mocedá y ún de los pegoyos de la normalización llingüística.

Dende la raya d'entesieglos la mecigaya d'estilos col ska, el funk y otros ritmos la que define les creaciones de la música n'asturianu nesta estaya, amás d'una escena de grupos de rock duro y punk, ello ensin dexar de mencionar les creaciones nel campu del pop y la electrónica ente les que rescampla'l grupu Mus.

Anguaño, tolos xéneros musicales tán representaos na música n'asturianu. Como obres d'análisis, nel añu 1996 apaez Llingua y Rock un llibru de Xulio Elipe que ye'l primeru que fala específicamente de la música fecha en llingua asturiana al traviés de los grupos. No que toca a la canción tradicional n'asturianu, dende la segunda metada de la década de los 90 apaecieron voces nueves, les más d'elles femenines (Mariluz Cristobal Caunedo, Anabel Santiago, Liliana Castañón) qu'aseguraron la so continuidá y que mecieron amás la tonada con xéneros distintos como'l jazz o'l folk.

Una de les cites del calendariu musical asturianu ye ensin dulda el Conciertu pola Oficialidá, que dende trenta años vien axuntando a lo meyor de la música n'asturianu cola sida de puxar pola oficialidá de la llingua. Y ye que la música n'asturianu ye una de les estayes dela sociedá asturiana onde'l idioma ta más normalizáu. Asina lo reconoció la propia SGAE al entregar un premiu a la meyor canción nel nuesu idioma nos sos premios añales, al igual que fai coles otres llingües oficiales del Estáu.

La propia Conseyería de Cultura concede dende'l 2007 el Premiu al Meyor Cantar, gallardon que premia al tema más destacáu n'asturianu y gallego-asturiano, y que dende'l 2009 sirve tamién pa escoyer el representante del nuesu idioma nel festival Liet International, conocíu como l'Eurovisión de les llingües minoritaries. La participación asturiana nel festival entamó en 2008 con Dixebra, cuyo tema 'Indios' algamó'l segundu puestu del concursu musical. La suspensión de la edición del 2013 por decisión unillateral de Còrsica meses enantes de la fecha prevista, dexó a la organización ensin marxe de maniobra pa entamalu n'otra sede y a Taranus ensin poder representar a Asturies esi añu col cantar 'Ensin ti'.

Nel 2014, la Banda Gaitas El Trasno decidió participar nesti certame de forma propia con 'Volviche' tres considerase merecedora de concursar tres ganar el VIII Premiu al Meyor Cantar, finando en sétima posición. Otra manera, nel añu 2015 nun se convocó finalmente esti concursu pese a l'anuncia fecha a Asturies.com d'Ana María Fueyo, la entós direutora xeneral de Política Llingüística, d'espublizar les bases pal branu –la gala solía celebrase en febreru o marzu–.

Nun sería hasta'l 2016, cola entrada de Genaro Alonso al frente d'Educación y Cultura, cuando se recuperaría esti concursu cola posibilidá de presentar cantares del añu 2014 y 2015, anque nesta ocasión retrasóse la fecha de celebración a setiembre, con trunfu final d'Anabel Santiago con 'La lloca'. Sicasí, les bases del premiu nun recoyíen la participación nel Liet International del 2016, que casualmente tamién se retrasó, nesti casu a abril del 2017. Esti 2018 tampoco nun se convocó'l Premiu al Meyor Cantar, mentes que se retomó la convocatoria nel 2019.

Un añu depués, nel 2020, esti gallardón incorpora 'Camaretá' al nome en reconocimientu a la que foi la primer agrupación cultural y musical del Surdimientu. Nel 1975, “como una llinia trazada entre Sotrondio y L'Entregu”, empezaron a axuntase como Camaretá un grupu de xente mozo, ente los que taben Chus Pedro, Manolo Peñayos, Nel Xiblata, Manuel Asur, Xuan Marcos, Teresa Estrada o Aurora Roces, que contaben con esmoliciones musicales y lliteraries, venceyando la recuperación de les llibertaes, la creatividá y la llingua asturiana.

Ganadores del Premiu Camaretá al Meyor Cantar (el gallardón valora temes espublizaos l'añu anterior):
 

• -2007: Toli Morilla con 'Azul y gris'.
   
• -2008: Herbamora, con 'Nosh'.
   
• -2009: Alfredo González, con 'La nada y tu'.
   
• -2010: Xera, con 'Tierra'.
   
• -2011: Skama la Rede, con 'Condenáu'.
   
• -2012: Asturiana Mining Company, con ‘Si nun conoces Vaḷḷouta’.
   
• -2013: Taranus, con 'Ensin ti'.
   
• -2014: Banda Gaitas El Trasno, con 'Volviche'.
   
• -2015: nun se convocó.
   
• -2016: Anabel Santiago, con 'La Lloca' (tamién se tuvieron en cuenta los cantares del añu 2014).
   
• -2017: Luis Núñez y Los Folgazanes, con 'La ñeve y la esmeralda'.
   
• -2018: nun se convocó.
   
• -2019: Lafu y Rebeca, con 'Les sombres de la yerba'.
   
• -2020: Rodrigo Cuevas, con 'Rambalín'.
   
• -2021: va celebrase'l 27 de payares nel Centru Niemeyer.
   

Otra manera, dende l'añu 2000 pela Navidá, espublízase l'Anuariu de la Música Asturiana', que fai un repás a los fechos más importantes de la música n'asturianu nel añu que va acabar y recueye tolos discos editaos, asina como entrevistes y reportaxes al rodiu de l'actividá musical nel país. Esta publicación acompáñase con un CD con una esbilla de la producción fecha nesi añu.

Cinematografía
 

Nun ye fácil la presencia d’una llingua minoritaria nes grandes pantalles, más teniendo en cuenta la pequeñísima industria audiovisual asturiana. El cine n’asturianu ñació en 1994 con 'Xicu’l Toperu' de Gonzalo Tapia, un curtiu basáu nel relatu del mesmu títulu de Miguel Rojo. Como foi la primer vez que la nuesa llingua llegaba a les grandes pantallas, el filme cuntó con un fuerte componente diglósicu: mientres los actores falaben n’asturianu, la voz en off que narraba la historia falaba en castellán. A lo llargo de los años foron surdiendo más títulos n’asturianu; 'Lo que necesites selo yo' d’Ángeles Muñiz Chacón, 'La neña de los mios güeyos' de Carlos Navarro, 'Nun val la pena conquistar la tierra' de José Braña, 'Malu' de Ramón Lluis Bande o, el consideráu pola crítica como un de los meyores curtios del cine asturianu, '7337' de Sergio Sánchez, ente otros.
 

El primer llargumetraxe n’asturianu nun llegaría hasta’l 2013, añu nel que s’estrenó ‘Bernabé’, filme dirixíu pol mozu rioseyanu Pablo Casanova y protagonizada por Fernando Martínez. La cinta cuenta la historia de Bernabé Ruenes Santoveña, un bandoleru llaniscu mui conocíu nel oriente que se vio obligáu a echase al monte tres ser condenáu a cadena perpetu na década de los 40. Esti fechu provocó l’empiezu de munches aventures recordaes polos más mayores del llugar, nes que la realidá y la lleenda munches vegaes amiéstense. La cinta nun llegó a los cines comerciales, pero sí tuvo muncha difusión gracies a los centros municipales y les actividaes entamaes por dellos coleutivos per tola xeografía del país. ‘Bernabé’ llegó a emitíse nel añu del so estrenu nel Festival Internacional de Cine de Xixón (FICXixón).

No que respeuta al doblaxe de películas al asturianu, agora nun bon momentu, tuvo como niciu dos videos que dos profesionales del doblaxe asturianos colgaron nel portal YouTube nel 2007 con cachinos de películes doblaos al asturianu, que pronto algamaron miles de visites. Poco depués echó a andar Gonzali Producciones, productora que principió a trabayar nel 2008 con cine mudu rotuláu n’asturianu con ‘Nosferatu: Una sinfonía del espantu’, ‘Frankenstein’ y ‘El mundu perdíu’. Nel 2010 daba’l saltu al doblaxe con ‘La nueche de los muertos vivientes’ y ‘Los viaxes de Gulliver’, a los que siguió ‘El tercer home’ y ‘McLintock’, nel 2011; ‘Popeye y les 1.001 nueches’, nel 2012, que tamién contó con versión en gallego-asturiano, y ‘El rostru impenetrable’, nel 2013; 'Harry el Suciu', nel 2014; y 'Orixe' (Inception) y 'Diez negrinos', nel 2016. Otros trabayos de Gonzali Producciones son el subtítulu de filmes en versión orixinal ‘White zombie (La lexón de los homes ensin alma)’, nel 2010, y ‘Vynález zházy (Inventu diabólicu)’, nel 2013, o'l doblaxe al asturianu de capítulos de serie d'animación, como 'Superman' (nueve capítulos nel 2014).

Nel 2014 TPA encargó a esta productora ‘Harry El Suciu’, con un ésitu nuevu d'audiencia. Emitiríase en Navidá, el 2 de xineru del 2015, triplicando l'audiencia de los doblaxes de películes feches en castellanu y programaes neses feches. Tamién tuvo una repercusión importante peles redes sociales. Pese a esti siguimientu destacáu de los telespectadores a los filmes n'asturianu nel ente públicu de comunicación, nun s'estrenaría otru doblaxe hasta añu y mediu depués, el 8 de setiembre del 2016, cuando s'emitió 'Orixe (Inception)', cola novedá de tratase d'una cinta moderna, rodada nel 2010. Nel 2017 el turnu foi pa una película de cultu, la ochentera 'Los Goonies'.

Otra empresa que principió a desendolcar doblaxe n’asturianu ye Vacaloria Producciones, que nel Día d’Asturies del 2014 llevó a la pantalla de TPA ‘Greystoke: la lleenda de Tarzán (Greystoke: The legend of Tarzan, lord of the apes)’ nuna emisión especial que tamién incluyó la redifusión de ‘El rostru impenetrable’, película que’l 27 d’avientu del 2013 convirtióse nel primer filme que dio la canal pública en llingua asturiana.

Teatru
 

L’asturianu siempre tuvo presente nos escenarios, anque venceyáu principalmente al teatru costumista. Esta dinámica ta camudando nos años últimos, cola representación d’obres modernes, l’adaptación de clásicos o inclusive óperes, y la realización de monólogos, xéneru esti últimu con muncha tradición n’Astures. Sicasí, el teatru costumista sigue teniendo muncha fuercia y enllenando teatros per tol país.

Hai munches compañíes que trabayen esti xéneru, pero la de referencia ye, ensin dulda, la centenaria Compañía Asturiana de Comedias. Creada nel 1915, tuvo una primer etapa con un esplendor especial nes décades de los 40 y los 50, llevando pel tol mundu les obres de creadores asturianos como Pachín de Melás, Manuel Llaneza o Agustín de la Villa, ente otros munchos. Tres una época na que vivió años malos, nel 1986 el grupu teatral entama una segunda etapa na que recupera'l so puestu cabezaleru dientro la escena asturiana.

El Grupo de Teatro Carbayín, la Compañía Santa Bárbara, Teatro El Hórreo, La Farola de Xixón, el Grupo de Teatro de Valdesoto, el Grupu de Teatru Refaxu o el Grupu de Teatru Ensin Reparu son dalgunes de les compañíes que trabayen esti xéneru. Ente los autores más nomaos d’anguaño destaquen, ente otros, José Ramón Oliva o Sergio Buelga.

Otres compañíes, como Producciones Nun Tris, Escenapache o Higiénico Papel sálense d’esti guión y dedíquense al teatro p’adultos y neños, con obres en llingua asturiana. Precisamente estes trés compañíes, xunto a Carlos Alba ‘Cellero’, foron les finalistes del I Premiu y Festival Nel Amaro de Teatru Profesional en Llingua Asturiana o Gallego-asturiano, creáu nel 2017 pola Conseyería d’Educación y Cultura “pa consolidar, arriquecer y  prestixar la llingua y la cultura asturianes, na creencia, amás, de qu’actuaciones como ésta contribúin de forma eficaz a dinamizar l’actividá cultural de la comunidá  autónoma, y n’especial un aspectu tan importante de la mesma como ye’l del arte dramáticu en toles sos variantes”. El primer ganador foi Cellero pola so obra ‘Llazarín de Tormes’, adaptación de la novela anónima castellana ‘La vida de Lazarillo de Tormes y de sus fortunas y adversidades’.

Esti gallardón repitióse nel 2018, siendo'l ganador 'Hansel y Gretel', obra d'Higiénico Papel con torna al asturianu del testu orixinal fecha por Xuan Fernandi. Nesta ocasión el premiu llevaba consigo tamién una recompensa de 6.000 euros, que se caltuvo nos años siguientes.

Ganadores del Premiu Nel Amaro de Teatru Profesional en Llingua Asturiana y Gallego-asturiano:
 

• -2017: 'Llazarín de Tormes', de Carlos Alba.
   
• -2018: 'Hansel y Grete'l, d'Higiénico Papel.
   
• -2019: 'Les rellaciones peligroses', de Factoría Norte.
   
• -2020: 'El viaxe de Covaletti', d'Higiénico Papel.
   
• -2021: 'La reina la guapura de Leenane', de Producciones Nun Tris.