D’Andrés: “Mánfer de la Llera foi un autodidacta que supo facese un dignu llugar na lliteratura asturiana”

La Selmana de les Lletres Asturianes tuvo dedicada esti añu a la figura de Mánfer de la Llera. El profesor universitariu Ramón d’Andres Díaz (Madrid, 1959) ye fíu d’esti escritor llangreanu y el presidente nuevu de la Fundación Caveda y Nava.

Esta selmana ta siendo mui especial pa vusté.
 
Sí, evidentemente. Pa min y pa la mio familia. La Conseyería de Cultura punxo a funcionar un equipu xente que lleva meses trabayando a conciencia pa que la Selmana de les Lletres seya una celebración digna, y hasta'l momentu ta too saliendo sobre ruedes. Hai que dicir, amás, que se movilizó a muncha xente del ámbitu de la lliteratura, de la investigación, del arte, de la música, y tol mundu respondió con una gran xenerosidá. Acabo llegar d'un conciertu en La Felguera, con cantares basaos en poemes de mio pá, y vengo impresionáu de la calidá vanguardista en que ta agora la música n'asturianu. En fin, tamos bien agradecíos pola actitú de la xente y pol cariñu qu'eso muestra pa cola figura de mio pá.
 
¿Ye un arguyu pa vusté que la Selmana de les Lletres Asturianes tea dedicada al so pá?
 
Sí, claro. En realidá, tola familia sentimos un gran arguyu por quien foi un pá exemplar y un home honestu pa colos demás. Dientro les sos posibilidaes, que yeren les d'un autodidactu, supo facese un dignu llugar na lliteratura asturiana contemporánea. Supongo qu’en too eso fixáronse los qu'organizaron la Selmana de les Lletres.
 
¿Cómo influyó Mánfer de la Llera na so trayeutoria profesional?
 
Mio pá crióse nun ambiente de clase trabayadora minera, onde l'accesu a la cultura taba mui limitáu. Pero por influencies diverses, que yo creo que cuayen nel periodu de la II República, Mánfer convierte la llectura, los llibros y la escritura nuna afición que trescala tolos requexos de la casa. Antes de yo nacer, nos años 50, viviendo la mio familia nuna especie d'humilde suétanu, en Sama, yá taba formando una biblioteca con obres cimeres de la lliteratura universal. Quedaba escribiendo hasta altes hores de la nueche, teniendo que madrugar pa dir al tayu na mina. Esi ambiente afayadizu pa los llibros y la cultura ye lo que yo mamé colos mios hermanos, depués en Lieres y en Pumarín de Xixón. Por supuestu, na vida agradézo-yos a munches persones les facilidaes que me dieron na mio trayectoria profesional, qu'eso nunca s'escaez, pero esi ambiente primeru que nos dio mio pá, foi decisivu na mio formación.
 
Llegaron a trabayar xuntos en dalguna ocasión, como col ‘Vocabulariu Asturianu de la Mina’.
 
Facer con mio pá'l ‘Vocabulariu asturianu de la mina’foi una esperiencia mui prestosa. Siendo mio pá mineru y yo llingüista, pensé que yera imperdonable nun recoyer el léxicu de la mina teniendo a un informante tan cualificáu como él, que trabayara nuna riestra pozos de l'Asturies central, y pasó per tolos oficios mineros. Foi una obra de collaboración total: el punxo la conocencia y la esperiencia y yo punxi la parte filolóxica. D'otra manera, en casa falábemos los fíos sobre esti borrador de poema o aquel artículu na prensa, y opinábemos y suxeríemos-y coses.
 
¿Con qué obra o faceta del so pá se quedaría?
 
Pa min hai dos llibros que son los que más aprecio. En poesía, Cabalgando sol tiempu, que me paez el llibru de poesía más acabáu y perfechu de tolos que publicó. En prosa, Coses vivíes, que ye un llibru testimoniu de la so vida, escritu con muncha autenticidá y corrección, que se llee perbién, con un tresfondu humanu que va de la simple anécdota al fechu históricu significativu.
 
Otra manera, dende hai bien poco ocupa la presidencia de la Fundación Caveda y Nava. ¿Qué supón algamar esti cargu pa vusté?
 
Desque se creó la Fundación Caveda y Nava, siempre me sentí mui xuníu a les sos actividaes y fui secretariu d'ella. En realidá, nunca dexé de trabayar dientro la Fundación, a nun ser nel periodu qu'anduvi de responsable públicu de la Oficina de Política Llingüística del Principáu. Agora, l'ocupar la presidencia ye asumir una responsabilidá qu'acepto con gustu.
 
¿Qué-y llevó a presidir la Fundación?
 
Inaciu Iglesias, l'anterior presidente, propúnxome ante'l patronatu de la Fundación pa sucedelu depués de cuatro años, que ye'l tiempu qu'en principiu duren los cargos. Inaciu fizo un trabayu estupendu. En realidá, la presidencia de la Fundación tien consecuencies reales na representación pública, porque'l trabayu llevámoslu más bien a comuña.
 
¿Qué oxetivos se pon pa los años próximos?
 
Cuando creemos nel 2002 la Fundación Caveda y Nava, enxamás tuviemos na mente una entidá d'actividá frenética. La función principal que siempre-y viemos ye la de desdramatizar y desideoloxizar el tema llingüísticu, asitiándolu como un problema esclusivu de drechos ciudadanos. Tamién quiximos demostrar que la defensa del asturianu tien que s'apartar de tou sectarismu y maximalismu, aplicando muncho la paciencia y la didáctica, y faciendo de ponte pa cualesquier ámbitu políticu o ideolóxicu. No sucesivo, la nuestra llinia nun va cambiar, y dao que'l nuestru mensaxe de diálogu y consensu asentó como referente, vamos aprovechar cualesquier ocasión pa tresmitir la necesidá d'una cooficialidá llingüística, d'una normalización y del respetu a la llei en materia llingüística. Esto vamos siguir faciéndolo como siempre ficimos estos años: por aciu d'entrevistes públiques o discretes, ellaboración d'informes públicos o discretos, organización d'actos significativos o valorando a aquelles persones o colectivos que demuestren espíritu abiertu pa cola llingua.
 
Nestos momentos ta preparando alcuentros colos representantes de les formaciones polítiques pa tratar sobre la llingua asturiana de cara a les elecciones. ¿Podría avanzame daqué al respeuto?
 
Agora mesmo tamos fixando'l calendariu d'entrevistes colos candidatos a les Elecciones Autonómiques. Hai que reconocer que nestos momentos el debate públicu alredor de la llingua ta mui gachu. Desque va trés años se supo que l'Estatutu nun diba reformase, perdióse la ocasión nun cambiu nel status llegal del asturianu y el tema llingüísticu perdió actualidá. A eso axúntase la crisis económica y otros factores de cansanciu na sociedá asturiana. Sin embargu, eso nun ye razón pa dexar de cabruñar pel tema llingüísticu, porque sigue siendo un asuntu pendiente. Delles cites colos candidatos van producise nos próximos díes y selmanes, y falaremos d'ello en so día. Lo que queremos ye que la llingua tea na axenda electoral de los candidatos, caún a la so manera, pero la nuestra función ye llograr que tengan presente esti tema, ofreciéndo-yos fórmules diverses coles que poder abordalu si van tener capacidá pa ello.
 
¿Ye posible algamar un consensu pa que l’asturianu tenga un papel dignu na reforma próxima del estatutu?
 
Una idea que qu'espardimos dende la Fundación, ye que'l futuru del asturianu como realidá xestionable, pasa pel consensu ente toles fuerces representatives. Ensin consensu nun va haber nin cooficialidá nin futuru pa la llingua, y esa falta de consensu ye precisamente la qu'esplica l'allancamientu nel que tamos. Referímonos al consensu mínimu que se da n'otres comunidaes billingües d'España, que consiste en trés coses: almitir que l'asturianu ye una de les llingües d'España, esto ye, una llingua xestionable a efectos sociopolíticos; ser conscientes de que ye una llingua en peligru; y tar d'acuerdu en que d'esi peligru salse adoptando midíes efectives que garanticen el futuru de la llingua y los drechos de los sos falantes. Depués, cada cual podrá vistilo coles adherencies ideolóxiques que quiera, pero ensin esi consensu de mínimos va dir too a tranques y barranques. La próxima vez que se fale de reformar l'Estatutu, tamos seguros que l'status de la llingua asturiana, y del gallego-asturianu, va ser tema central, como yá lo foi n'otres ocasiones.
 
La última persona en ser patronu d’honor de la Fundación foi Graciano García. ¿Esti añu va haber dalgún nomamientu más?
 
Candidatos nun van faltar, pero ye tovía prematuro falar d'eso.
 
Como profesor universitariu, ¿cómo ve la situación de la Universidá d’Uviéu? L’alumnáu salió hai poco tiempu a la cai pa denunciar la situación na que ta la institución y los males que traxo consigo’l ‘Plan Boloña’.
 
Según toles impresiones, Boloña nun paecía un mal procesu de renovación y converxencia con Europa, pero'l problema vien non tanto de Boloña como de l'aplicación de Boloña n'España. Nun paez qu'hasta'l momentu les coses seyan mui satisfactories, y detéctase munchu escepticismu y munches quexes per parte d'estudiantes y profesores. El Rectoráu d'Uviéu tien nesto pocu marxe de maniobra, porque la mayor parte d'ello vien-y fecho dende arriba, y amás hai un problema gordu de financiación con causes más bien esternes a la propia Universidá.
 
¿Qué supón pa l’asturianu la creación de la Comisión de Normalización Llingüística na Universidá, de la que forma parte?
 
Pues supón crear un órganu que nun tien precedentes na nuestra Universidá. Ensin quita-yos méritu a otros Rectores que ficieron esfuerzos en favor del asturianu, la verdá ye qu'esti Rectoráu tomó midíes que nun yeren fáciles de tomar, dalgunes. Hai que tener en cuenta, de toes maneres, que la Universidá d'Uviéu ye un ámbitu en xeneral poco sensible a los problemes d'usu internu de la llingua, y que les midíes tomaes son insuficientes pa lo que tenía que ser, pero hai que valoralo na so xusta midida. Hai que reconocer esos esfuerzos que se vienen faciendo.
 
¿Cómo ye l’estáu de la llingua na institución n’actualidá?
 
Hai qu'estremar la llingua como oxetu d'investigación y docencia, y la llingua como ferramienta de comunicación institucional. Nel aspectu docente, hai que destacar l'aprobación d'un mínor d'asturianu en Filosofía y Lletres, que supón un llogru históricu, porque ye la primer vez que l'asturianu figura como titulación reglada na nuestra Universidá. Ye poco, ye insuficiente, yá lo sabemos, y aspiramos a más, porque unos estudios de filoloxía asturiana con traza tienen que ser de más envergadura. D'otra manera, nel aspectu investigador puedo asegurar que na Facultá de Filosofía y Lletres el grupu d'investigación que coordino, el Seminariu de Filoloxía Asturiana, non solo ye l'únicu oficialmente homologáu nes humanidaes, sinón que desarrolla una actividá abondo intensa, conocida y apreciada fuera d'Asturies. No que respecta al usu institucional del asturianu, danse pasos. Dióse-y vía de solución al problema de dirixir escritos n'asturianu, qu'agora ye posible. Úsase l'asturianu na páxina web de la Universidá, que nun ye poca cosa. Falta un plan claru de normalización, que tome determín sobre los lletreros nes dependencies de la Universidá, o l'usu del asturianu nes comunicaciones esternes y internes. Pero nun vamos engañanos: dixi antes que la Universidá d'Uviéu ye un ámbitu onde la ‘demanda social’ pa col usu de la llingua ye tovía más escasu que la sociedá en xeneral. Antes del actual Rectoráu, hebo dalgún cargu universitariu de signu asturianista, pero la verdá ye que notóse bien poco nel usu prácticu de la llingua, como lletreros, comunicaciones internes, convocatories, y eses coses. Nun sé cuál yera'l problema, pero mui gordu tuvo que ser. Na mio Facultá, por exemplu, los únicos lletreros n'asturianu son los que ponen «Homes» y «Muyeres» nos servicios de la mio planta, y eso porque los punxi yo va diez años. Por eso, cuando s'esixe esti tipu coses, convién nun escaecer aquello de la paya en güeyu ayenu y la viga nel propiu.