TAMIÉN FEDERICU
 
                                               "La democracia ye un procesu que nun termina nunca"
                                                                            (Carlos Castilla del Pino, psiquiatra)
 
   Polo menos, pensó Goyo, los xóvenes d'anguañu, los nuesos fíos que se diz, nun pasarán por otra semeyante. Mientres, garraba'l suañu pensaba naquelles escenes nel Albaicín.
   Ensin gusta-y del too la película, posque aquel nun yera - pa él-el meyor Bardem, el de les sos meyores películes, el Bardem de "Muerte de un ciclista", el de "Calle Mayor"- "onde taba bien hasta José Suárez", dixo pa sigo Goyo -o'l de "Nunca pasa nada", alcontrábase prindáu por delles imáxenes.
   -¿Qué será d'aquel Bardem de les famoses "Conversaciones de Salamanca? Pero aquel Albaicín granadín llevantáu n'armes contra'l facismu del señoritismu español, aquelles muyeres y paisanos,trabayadores andaluces, tenía la so "fuerza" tamién y falaben a les clares del Bardem de les sos meyores 
obres cinematográfiques, que yera'l Bardem de les "Conversaciones de Salamanca".
   -Nun hai dulda. Y quien tuvo, tamién retuvo.
   Anque nun esclariaba Bardem na so película les braeres razones y los braeros y direutísimos culpables d'aquel crime hestóricu, cayendo otra vuelta nos tópicos más babayos y con abonda más espeutacularidá que cudiáu pol intimismu del personaxe y los fechos que lu emburriaron a tresformase -forzosamente- nun egrexu calabre, qu'acaba paeciendo una "lloca" cualisquiera, Goyo nun yera quien pa durmise, víctima d'una acongoxante velea. Aquelles imáxenes... Faciendo repás d'aquellos díes cuandu media España lluchaba contra la otra media y los defensores de los privilexos d'unos pocos, que nadaben na bayura económica, amosaben les sos maneres chulesques, fusilando a maestros y poetas, cola cumplicidá de les solombres nocturnes, atacando de muertos les cunetes de les carreteres y caminos, Goyo enguedeyábase más y más, ensin llograr durmise.
   Aquella nueche d'agostu yera pa Goyo Ugarte una nueche d'engarradiella por arrequexar l'impactu d'unes imáxenes cinematográfiques y garrar el suañu, anque fuere pelos coyones, pero garralu.
   -Yá nun socederá enxamás. Nun veremos n'España una zarracina semeyante, hai otra mentalidá na mocedá.
   Aquelles pallabres de Goyo, diches al altu la lleva naquella nueche agosteña, consolábenlu, pero tampocu lo suficiente comu pa durmise a la perllonga.Él, que ye un poeta contentu cola so biobibliografía provinciana, anque nun se haiga dao la gayola de publicar ún de los sos llibros en "Visor" o "Hiperión", siéntese home llibre y poeta llibre, siente la llibertá del que piensa, escribe, publica y fala públicamente, lo que-y peta y ensin llercia nenguna, siempre que se respete la Constitución.
   Nun ye maruxu, pero naide nun-y pegará cuatru tiros por detrás pola mor de llevar una vida sexual "diferente", por tener un comportamientu "heterodoxu" no sexual, nin tampocu lu llantarán delantre un pelotón d'afusilamientu, por escribir y publlcar versos socialmente comprometíos colos trabayadores, por tar apuntáu a una Asociación d'Ayuda pal Pueblu Cubanu o dir dellos branos a trabayar de baldre na Nicaragua sandinista.
   Nun teme pola so vida, na seguridá de que nengún Guardia Civil apellidáu Velasco o Valdés, o un nuevu Ramón Ruiz Alonso, aportarán a so casa con una orde oficial de detención por un artículu publicáu nos periódicos y favoratible a los xitanos y "moros" que vienen a España a la gueta d'una vida más xenerosa cola so probeza.
   -Hai otru espíritu cívicu, muncha mayor tolerancia na sociedá, nun sé...
   Pa Goyo bastába-y comu exemplu bonal lo de los vascos, lo de la ETA asesina de Guardias, policías y militares, y tol aguante d'éstos. Por munchu menos encadarmaran toa una estratexia militares, la CEDA, Falanxe y otros grupos drechistas, que punxo a furrular un llevantamientu armáu contra la llegalidá republicana, contra'l Gobiernu democráticu y contra sindicatos y partidos de clas, de zorgues. Texemanexe semeyante, agora n'España, nun-y cabía na tiesta a Goyo, siendo comu yera un Estáu de drechu, una democracia formal coles sos Lleis y la Xusticia protexendo a los ciudadanos, toos iguales ya inocentes mientres nun se prebe la so culpabilidá.
   Los españoles de cuandu aquella guerra yeren pa él d'un natural más sangrín, que morrieron y mataron poles sos ideoloxíes, y agora yá nun les hai y los mozos son oxetores, insumisos, enemigos de les armes y les guerres, d'otra castra. Naquella sociedá española mísere y más prieta que les mesmes pintures de Solana y Goya, too nel Exércitu, un Exércitu avezáu a les derrotes coloniales, mal equipáu y armáu y col mandu desmoralizáu y enemigu del proletariáu, yera enforma favoratible a intentones, golpes, llevantamientos y cuartelazos. Los militares naguaben pol poder y l'esfrute de les sos preben des, camentando que si ellos-yos sacaben del fuebu a los civiles, teníen tol drechu a ganar daqué más que medalles póstumes.
   Con ellos taben los grupinos paramilitares, falánxistas, requetés y los pistoleros de la patronal, toos nuna piña, xuníos pol so antimarxismu, pol so odiu a la URSS y el so mieu a una clas obrera organizada, culta y dimpuesta a lluchar polos sos drechos llaborales y sociales.
   Agora nun se dan eses condiciones y-pensó Goyo-yá se pue dicir qu'esta ye una sociedá na cuala'l ciudadanu tién la seguridá d'atopase col so llecheru cuandu-y piquen na puerta a les cincu la mañana. ¿Por qué entós nun yes quién pa durmite Goyo?, preguntábase'l poeta con desesperu y galdimientu. Nun dormía dafechu, pero tampocu taba dispiertu Goyo Ugarte, a vueltes cola película de Bardem onde s'amosaben los primeros díes del llevantamientu facista del 18 de xunetu del trenta y seis en Granada y l'asesinatu del poeta García Lorca, condergáu por, según los sos verdugos, "facer más dañu cola so pluma qu'otros cola pistola" , y tamién por maruxu, por antifacista, por "La Barraca", por Goyo aguxó l'oyíu cuandu los reloxes, el suyu personal y el dispertador asitiáu na mesita, marcaben les cuatru hores y trenta y siete minutos.
   De la cai aportaben ruíos de vehículos y xente, que cuidaba nun yeren normales, los ruíos de vehículos y xente de tolos díes, anque la verdá, otros díes, a les cuatru la mañana él nun tava pa oyir ruíu nengún, durmiendo igual qu'un rapacín de tres años. De nun ser los de la recoyida la basura, ¿quienes seríen? Ca vez yeren más y mayores los ruíos, igual que si aportaren al llugar más vehículos y persones, y d'ente tol murniu aquel de voces albidró oyir delles que-y paecieren talamente órdenes, y depués, de cutio, carreres. ¡Nun yera res de res normal too aquello! 
   A tales hores y naquel barriu, pa Goyo nun yera n ormal. Asina que tuvo por llevantase y mirar pola ventana, pa salir d'aquelles duldes, pero cuandu yá coyía'l pantalón del piyama, localizó los ruíos y les voces de la xente nel so mesmu portal. Primeru picaben y darréu... ¿baltaben la puerta a golpazos? ¿Será'l llecheru? ¿Pero qué llecheru, si lo mesmu él que tolos vecinos del portal mercaben la llechi nun "hiper" y nos tetrabrick? Y si nun yera'l llecheru de Churchill, nin tampocu'l suyu, ¿quién armaba aquel xaréu nocturnu?
   -¿Qué ta pasando equí?-preguntóse Goyo nerviosu.
 
                                       (... / ...)
 
           (De Antoloxía del Cuentu Asturianu Contemporáneu)